L�BYA GER�E��....

     Emperyalistlerin Arap Bahar� olarak tan�mlad�klar�, k��k�rtmalar�n iç isyanlar ve kitlesel halk hareketleri ile birlikte rejim kar��tl���na dönü�türülen bölgelerden birisi olan Libya; çat��malar�n t�rmand�r�ld��� ve Muammer Kaddafinin devrilmesi ard�ndan 2011 y�l�ndan bu yana siyasi istikrars�zl���n pençesine itilen ülkede bar�� ve istikrar sa�l�ks�z bir �ekilde yol alm��t�r. Co�rafi bak�mdan Kuzey Afrika ülkesi olarak tan�mlanan Libya, son günlerde Akdenizde tansiyonu en üst seviyedeki geli�melerle kar�� kar��ya kalm�� görünmektedir. Emperyalist kutuplar�n ayn� ve z�t taraflar�n�n bütün imkanlar� ile destekledi�i ta�eron General Hafterin ��mart�lmas� ve yap�lan bütün ate�kes ihlallerine ra�men me�ru Libya hükümetinin Türkiye deste�i ile ülke hakimiyetinde alm�� oldu�u ilerleme ve i�gal alt�ndaki topraklar�n temizlenmesi operasyonlar� artarak yo�un ve ba�ar�l� bir �ekilde devam etmektedir. Ülkenin do�usunda M�s�r, bat�s�nda Cezayir ve Tunus, güneyinde Nijer ve Çad, güneydo�usunda Sudan ile co�rafi kom�ulu�u ve özellikle Akdeniz k�y�s�nda yer almas� nedeniyle stratejik önemini ön plana ç�karmaktad�r. Ülke ad�n�n eski M�s�rl�lar�n Nilin bat�s�nda ya�ayan Berberiler için kulland�klar� Lebu sözcü�ünden geldi�i, Resmi dili Arapça olan Libyan�n ba�kentinin Trablus oldu�u bilinen bir gerçek olmakla birlikte, nüfusun yakla��k olarak 7 milyon yak�n oldu�u ifade edilmektedir. Ülkenin yüzde 97’sinin Müslüman, yüzde 2,7’sinin Hristiyanlar ve di�er az�nl�klardan olu�tu�u ifade edilmektedir. Tarihi süreçte Türk Halk� ile uzun y�llara dayan ba�lara sahip olan Libya hakk�nda bugün baz� güncel bilgilere de de�inmek gerekmektedir.

 1-) Ülke yönetiminin ba��nda Fayiz Mustafa es-Serrac, Libya Devlet Ba�kanl��� Konseyi Ba�kan� ve Ba�bakan� olarak görev yapmakta ve uluslararas� me�ru hükümet olarak tan�nmaktad�r.

2-) Ülkenin para birimi Libya Dinar� olup 1 Libya Dinar� tahmine de�i�en ko�ullara ba�l� olarak 4TL civar�nda bir de�ere sahiptir.

3-) Libya’n�n büyük co�rafi alana sahip olmas�na ra�men nüfusun ekseri k�sm� k�y� bölgelerde ya�amakta olup, ya�ayan nüfus ülke co�rafyas�n�n yüzde 10’unda ikamet etmekte di�er alanlar ise sahra çölü olarak bilinmektedir.

4-) Libya halk�n�n etnik yap�s�; Arapla�m�� Berberiler, Türkler, Araplar ve çöl kabilelerinden olu�an Bedeviler ve Tuaregler ‘den meydana gelmektedir.

5-) Libyada ya�ayan Türk vatanda�lar�n�n say�s� yakla��k olarak 25 bin, fakat atalar� Türk olanlar�n say�s�n�n 400 bin civar�nda oldu�u bilinmekle beraber ana dilleri olan Türkçeyi az bildikleri veya unuttuklar� hususu ise bilinen bir gerçektir.

6-) Libya co�rafi alan olarak; Afrikan�n 4’ncü,dünyan�n ise en büyük 16’nc� ülkesidir. Libya dünyan�n en büyük 10uncu petrol ve yeralt� rezervlerine sahip ülkesi olarak bilinmektedir.

7-) Libya kültürel miras aç�s�ndan a��rl�kl� olarak Maghrebian(Ma�rib) kom�u devletlerine benzemekte olup, a��r �talyan zulüm ve sömürgesine maruz kalm�� ve k�smi bir oran te�kil etse bile bu kültüründen de etkilenmi�tir.

8-) Trablus olarak da bilinen Tripoli, "Üç �ehir" anlam�na gelmekte olup 1551 y�l�nda Osmanl� �mparatorlu�u taraf�ndan ku�at�larak, Malta �övalyelerinin elinden al�nm�� ve Osmanl� topraklar�na dahil edilmi�tir. Osmanl� �mparatorlu�u bu �ehre "Trablusgarp" ad�n� vermi�tir.

9-) Libyan�n resmi dili Arapça oldu�u gibi halk aras�ndan da yüzde 80in üzerinde Arapça konu�ulmaktad�r. Ülkenin geriye kalan k�sm�nda ise Berberi Dili olan Tamazight dilini konu�ulmaktad�r.

      Kaddafi’nin devrilmesi sonras�nda Birle�mi� Milletlere (BM) ba�l� Dünya Sa�l�k Örgütü Libyada çat��malar nedeniyle say�s� tam olarak bilinmemekle birlikte on binlerce insan�n hayat�n� kaybetti�i tahmin edilmektedir. Birle�mi� Milletler çat��malar�n ba�lamas�ndan bu yana ayn� zamanda 20 bin sivilin yerlerinden edildi�ini kaydetmektedir. Ülke emperyalist güçlerin etkisiyle 2014 seçimlerinin ard�ndan siyaseten ikiye bölünmü� bulunmakta olup bunlardan birisi ülkenin do�usunda, M�s�r s�n�r�na yak�n Tobrukta bulunan Temsilciler Meclisi ve di�eri ise Trablus merkezli Ulusal Mutabakat Hükümeti olarak bilinmektedir. Di�er taraftan I��Din 2015te varl���n� hissettirdi�i ülkede, örgüte ba�l� sava�ç�lar Kaddafinin do�um yeri olan Sirte kentini ele geçirmi�, ard�ndan Türkiyenin deste�i sayesinde Misratal� güçler, I��Di ayn� y�l içerisinde ortadan kald�rm��t�r. Merkezi Trablusta bulunan Ulusal Mutabakat Hükümeti, Birle�mi� Milletler ba�ta olmak üzere Türkiye, Katar, Avrupa Birli�i ve uluslararas� kurumlarca me�ru kabul edilmekle birlikte, Tobruk merkezli Hafter güçlerinin kontrolünde bulunan Temsilciler Meclisini ise M�s�r, ABD, Birle�ik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Fransa ve Rusya’n�n yan�nda baz� AB ülkeleri gizli ve aç�ktan desteklemektedir. Ayr�ca Libyada Kaddafinin devrilmesinin sonras�nda yüzlerce irili ufakl� silahl� gruplar�n da bulundu�u ve son zamanlarda bu gruplardan baz�lar�n�n me�ru hükümet saflar�na geçti�i gelen haberler aras�nda yer almaktad�r. Türkiye-Libya ili�kilerini ele ald���m�zda, tuhaf bir uzakl�k-yak�nl�k ili�kisi gibi görünmekle birlikte tarihi bir geçmi�e dayanmaktad�r. O yüzdendir ki co�rafi olarak uzak bir ülkeyle neden bu kadar yak�n bir kader birlikteli�i içerisinde oldu�umuz hep merak konusu olmu�tur. Libya Kaddafi sonras�nda siyasi geçi� sürecini normal bir seyirde tamamlayamam�� olmakla birlikte, devrik rejimin elinde bulunan a��r silahlar�n süreç zarf�nda milis gruplar�n eline geçmesi, merkezi otoritenin ortadan kalkmas�na ve �ehir devletçiklerine dönü�mesine yol açm��t�r. Bu da��n�kl�k emperyalist güçlerin etkisiyle iç kar���kl���n ortaya ç�kmas�n�n temel nedeni olarak gösterilmektedir. Zengin petrol yataklar�na sahip olan Libya’n�n, emperyalistlerce istikrars�zla�t�r�larak ve ba��ml� hale getirilerek uydu bir devlet �eklinde in�as� planlanm��t�r. Ancak demokratik ulusal bir devletin in�as� ile sosyolojik gerçekli�in taban tabana z�t oldu�u Libya’da süreç gittikçe daha da karma��k hale sokulmu�tur. 1990 y�llarda ABD’ye s���nan ve buradan desteklenen ve bunun gibi birçok cepheden ald��� destekle “Libya’n�n Özgürlü�ü için Ulusal Cephe” örgütünü kuran Hafter, 2014’e gelindi�inde Libya’ya gönderilmi� ve ülkede darbe yapmaya kalk��m��, bu faaliyetin de ba�ar�l� olamam��t�r. Bunun üzerine emperyalist güçler, Libya Meclisi’ndeki bir grup milletvekili çe�itli vaatler ve bask�lar ile ikna çabalar�na yönelmi�, ülkenin M�s�r s�n�r�ndaki Tobruk kentinde paralel bir Meclis kurmalar�n� te�vik etmi�tir. Emperyalistlerin darbeyle ele geçiremedi�i ülke bölme plan ile kar�� kar��ya sokulmu�tur. Böylece biri Tobrukta, di�eri Trablusta Milli Genel Kongre (MGK) olmak üzere 2 meclis ve rakip yönetim ortaya ç�kt��� görülmü�tür. Birle�mi� Milletlerin giri�imleriyle 17 Aral�k 2015te Fas�n Suheyrat kentinde var�lan "Libya Siyasi Antla�mas�" uyar�nca Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) Ba�kanl�k Konseyi kurulmu�tur. BM Güvenlik Konseyi 2259 say�l� karar�yla Libyan�n tek me�ru temsilcisi olarak bu kurumu tan�m��, ancak emperyalistlerin deste�i ve Hafterin bask�lar� neticesinde süreç etkilenerek ç�kmaza do�ru itilmeye çal���lm��t�r. Geli�meler üzerine Libya Siyasi Antla�mas� uyar�nca kendini fesheden MGKye ba�l� Halife el-Guveyl ba�bakanl���ndaki Ulusal Kurtulu� Hükümeti, ülkedeki krizin çözülemedi�ini öne sürerek Ekim 2016da yeniden faaliyete ba�lad���n� ilan etmi�tir. Yani ülkede otoritesi olan bir devlet yokken tam 3 ayr� hükümet ortaya ç�km��t�r. Ancak BM ve uluslararas� toplum halen Fayiz Serrac Ba�kanl���ndaki UMH’ni Libya’n�n tek yasal temsilcisi olarak tan�maktad�r. Hafter ülkeye dönüp darbe yapmaya çal���rken ülkenin do�usunu i�gal eti�i,Trablus’u ele geçirmek için bütün gücünü kulland���,bunu alm�� oldu�u tüm yabanc� deste�e ra�men Türkiye’nin UMH’ye olan deste�i sayesinde gerçekle�tirememi�tir. Bu destek sayesinde Hafter devam eden süreçte h�zla mevzi kaybetmeye devam etmektedir.Bütün bu geli�meler �����nda Türkiye dünya nezdinde tan�nan UMH’yi desteklemeye devam etmekte, her türlü diplomatik deste�in yan�nda Trablus ve Misrata’da s�k��an UMH güçlerinin savunmas�n� tahkim ederek, uzman kadrolar, kara ve hava savunma araçlar� göndermi� ve sava��n seyrini me�ru hükümet lehine de�i�tirmi�tir. Libya’ya yap�lan bu destek tarihi karde�lik ba�lar�n�n yan�nda ayn� zamanda Do�u Akdeniz’deki enerji krizinde de Libya ve Türkiye için hayati bir önem arz etmektedir.

     Osmanl�’n�n zaman�nda Libya, Trablusgarb, Bingazi ve Fizan’� ifade etmekteydi. Türkiyede Libya denince, Mustafa Kemal ve Enver Pa�alar�n �talyan i�galine kar�� Trablusgarp Cephesi’ni örgütlemesinin ard�ndan Libya’n�n Senusi önderi �eyh Ahmed Senusi’nin Anadolu Kurtulu� Hareketi’ne verdi�i aktif destek gibi baz� tarihi gerçeklerle hat�rlanmaktad�r. Libya ve Türkiye toplumlar� birlikte, Libyada yerle�en Osmanl� bürokrasisi ve aileleriyle bugüne dek uzanan ayr�lmaz bir kaderi de payla�m��lard�r.Yak�n dönem ili�kiler ise Senusileri askeri bir darbeyle deviren Albay Muammer Kaddafi’nin Ankaran�n düzenledi�i K�br�s Bar�� Harekat�’na verdi�i destekle de an�lmaktad�r. Geçen süreçte Kaddafi’nin �slam Sosyalizmi’ni resmi ideoloji olarak benimseyen “Cemahiriye” rejimi, alt�nda açt��� i� alanlar�n�n Türk �irketleri taraf�ndan doldurulmas�, Türkiye’deki “Libya ve Kaddafi” alg�s�n�n geçmi�inde olumlu yönde etki eden unsurlardan birisi olarak ifade edilebilir. Bir ülkeyi anlaman�n en önemli �art� o ülkenin toplumsal dinamiklerini çok iyi alg�lamaktan geçmektedir. Sosyolojinin babas� kabul edilen �bn-i Haldun, ayn� zamanda Kuzey Afrikal� olmas� hasebiyle Mukaddimesi’ndeki Asabiye (Kabilecilik) anlat�s�yla bugünkü Tunus, Cezayir ve Libya toplumlar�n� anlamam�za kaynak te�kil edecek görü�lere önemli vurgular yapm��t�r.

      Libya’n�n genel yap�s� çe�itli �ehir ve bölgelerde yo�unla�m�� kabileler dengesi üzerine in�a edilmi� bir toplumsal yap� olarak ortaya ç�km��t�r s Mezhep, ideoloji ya da dini farkl�l�klardan ziyade kabile faktörünün belirleyici olmas�, Libya’n�n adeta �ehir devletçikleri �eklinde yerel otoritelerce payla��lmas�n� da kolayla�t�rm��t�r. Geçmi�te Osmanl�lar�n kabileleri kendi otonom bölgelerinde özgür b�rakmas� hasebiyle Senusi hareketinin �talyan sömürgecili�ine kar�� bu kabileleri �slami bir dirili� ülküsü etraf�nda birle�tirmesi Modern Libya’n�n da do�u�unun temelini olu�turmu�tur.Nas�r Arapç�l���’n�n yükseli�te oldu�u 1960’l� y�llarda M�s�r’da e�itim gören Kaddafi’nin 1 Eylül 1969’da gerçekle�tirdi�i askeri darbeden sonra kurulan tek adam rejiminin de Libya toplumunu olu�turan bu kabilelerin denge ve bask� politika ve uygulamalar�yla kontrolü hedeflenmi�tir. Kaddafi bunu tavandan tabana inen “Sosyalist Halk Meclisleri” ile kontrol alt�na alm��t�r. Dü�ünce özgürlü�ünün ve serbest piyasan�n tamamen engellendi�i tipik Sovyetik kapal� bir toplum olu�turan Cemahiriye rejimi, kendisine dü�man olarak sadece Senusili�in devam� olarak gördü�ü siyasal �slamc�l��� belirlememi�ti. Özellikle ülkenin en büyük ikinci kenti Bingazi hizmetlerden mahrum b�rak�larak cezaland�r�lm��. Kaddafi kendisi ve rejim yanda�lar�na ayr�cal�klar sa�larken, bu bölgelerde ülkenin altyap�s�na yönelik hizmetleri minimum düzeyde tutmu�tur. Çarp�t�lm�� ütopik Libya alg�s� ve üretilen “sempatik” hatta “kahraman” Kaddafi imgesinin sebeplerini �u �ekilde s�ralamak mümkündür: 1. Osmanl� döneminden Kurtulu� sava��na kadar kar��l�kl� dayan��ma içinde geli�en ili�kiler. 2. 1974 K�br�s Bar�� Harekat� sebebiyle uluslararas� toplum taraf�ndan izole edilen Türkiye’ye Kaddafi rejiminin destek ç�kmas�. 3. Kaddafi’nin Libya’y� Türk in�aat �irketlerine açmas�. 4. Kaddafi’nin Türkiye’deki baz� muhalif sol ve �slamc� gruplar� finansal aç�dan desteklemesi. Bu sebeplerle Kaddafi rejimi 2011’deki halk ayaklanmas�na kadar hep “refah içinde ya�ayan anti-emperyalist kurtar�lm�� bir bölge” olarak görülmesine ra�men, ülkede gerçekten nas�l bir sistemin kuruldu�u ve halk�n gerçekten hangi ko�ullarda ya�ad��� gibi olgular hiçbir zaman sa�l�kl� biçimde de�erlendirilmemi�tir. Libya çok geni� ve kaliteli petrol yataklar�na sahip olmas�na ra�men, buna ters orant� olarak ta gerçek refah düzeyi tüm halka istenilen seviyede yans�t�lamam��t�r. Neticede 42 y�ll�k Kaddafi diktatörlü�ü Libyay� terk edilmi� bir harabeye dönü�türmü�tür. Petrol zengini ülke olmas�na ra�men ülkede halen son pek çok ana caddelerin halen asfalt� dahi bulunmamaktad�r. Bu gün bile büyük �ehirlerin ço�unda altyap� ve asfalt yol yetersizli�i mevcudiyetini korumaktad�r.

     Bugün ülkedeki husumet tohumlar�n�n temelinde Kaddafi rejiminin, kendisine kar�� “birle�mesinler” diye kabileler aras�nda yerle�tirdi�i husumetin çok önemli tesiri bulunmaktad�r. Baz� büyük �ehirlerin hizmetlerden mahrum b�rak�lmas�n�n yan�nda, Arap olmayan Tuareg ve Amazig toplumlar�na yönelik Arap milliyetçili�inden kaynaklanan ayr�mc� politikalar da ülkedeki istikrars�zl���n temel nedenleri aras�nda görülmektedir. Kaddafi’nin darbeyle devirdi�i Senusi Hareketine dair tüm e�itim merkezlerini kapatmas� ve liderlerini hapse att�rmas� ve vitrindeki antiemperyalist söylemin aksine �talya ve Fransa ile s�k� ili�kiler geli�tirmesi halk aras�ndaki Ömer Muhtar bilincinin muhalefet bayra��na dönü�mesine yol açm��t�. Hem siyasal aç�dan �slamc�lar�n rejim taraf�ndan a��r� bask�lara maruz b�rak�lmas�, hem de etnik-sosyal kabilesel ayr�mc�l�klar Libya toplumunun 2011’deki isyanlar�n�n en önemli sebepleri olarak görülmektedir. Ard�ndan Kaddafi’nin özellikle Tavergada konu�land�rd��� paral� askerlerine muhalip gruplar�n ailelerine tecavüz emri vermesi ve sonras�nda binin üzerinde kad�na tecavüz edilmesi, Kaddafi’nin devam eden süreçte ev-ev bask�nlar düzenleyerek, “s�çanlar” diye a�a��lad��� muhalifleri katledece�ine dair tehditler savurmas�, emperyalistlerin ekme�ine ya� sürmü� ve ülke bir anda iç sava�a sürüklemi�tir. Devam eden süreçte a��r silahlar edinen kabileler �ehir devletçikleri �eklinde ülkeyi bölü�mü� ve 42 y�ld�r silah zoruyla ayakta duran rejim ve devleti y�k�lm��t�r. Ülkede bugün ya�anan kar���kl���n perde arkas�nda emperyalist güçlerinin arka plan�ndaki faaliyetleri ve Cemahiriye enkaz� yatmaktad�r. Bu gün dünya standartlar�nda normal bir devlet için gerekli olan kurumlar�n bile olmad���, günü birlik çad�rdan idare edilen, paral� askerlerin, i�kencecilerin hüküm sürdü�ü Libya’da Türkiye’nin sayesin de UMH devleti yeniden tesis etme çabas�n� yürüterek birliktelik ve bar�� ruhunu te�kil etme mücadelesini yürütmektedir. Kaddafi sonras�nda ve geli�en olaylar sonras�ndaki s�k�nt�lar�n temelini, yukar�da ifade etti�imiz hususlardan kaynakland���n� ifade etmek mümkündür.

     Bütün bu geli�meler göstermektedir ki; Libya’n�n devam eden süreçlerde birçok ç�kmazla kar�� kar��ya b�rak�ld���, co�rafyadaki belirsizli�in hayatiyetini korudu�u ve gelecek dönemlere ili�kin s�k�nt�lar�n bir müddet daha artarak devam edece�i öngörülmektedir.