T�RKSOY

 ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ TE�K�LATI   (TÜRKSOY)

Prof. Dr. F�rat Purta� Gazi Üniversitesi ��BF Ö�retim Üyesi ve TÜRKSOY Genel Sekreter Yard�mc�s� firatpurtas@hotmail.com

Uluslararas� Türk Kültürü Te�kilat� (TÜRKSOY), Türk dili konu�an halklar ve ülkeler aras�nda dostane ili�kiler kurarak, ortak Türk kültürünü, dilini, tarihini, sanat�n�, gelenek ve göreneklerini ara�t�rmak, geli�tirmek, korumak ve gelecek ku�aklara aktararak kal�c� k�lmak amac�yla çal��malar�n� sürdüren uluslararas� bir kültür-sanat te�kilat�d�r.

TÜRKSOY, 12 Temmuz 1993 tarihinde Almat�’da, Azerbaycan, Kazakistan, K�rg�zistan, Türkmenistan, Türkiye ve Özbekistan’�n Kültür Bakanlar� taraf�ndan imzalanan anla�ma ile kurulmu�tur. Daha sonra, Kuzey K�br�s Türk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu’nun Özerk Cumhuriyetleri Altay, Ba�kurdistan, Hakas, Saha, Tataristan, T�va ve Moldova’ya ba�l� Gagauz Yeri Özerk Bölgesi TÜRKSOY’a gözlemci statüsünde üye olmu�lard�r.

Örgütün en üst karar verme organ� üye ülkelerin Kültür Bakanlar�ndan olu�an Daimi Konsey’dir. Bugüne dek 30 kez düzenlenen Daimi Konsey toplant�lar�nda al�nan kararlar, TÜRKSOY Genel Sekreterli�i taraf�ndan icra edilir.

TÜRKSOY Genel Sekreterli�i görevini 29 May�s 2008 tarihinden itibaren Kazakistan Eski Kültür Bakan� Düsen Kaseinov yürütmektedir. Genel Sekreter yard�mc�l��� görevinde ise, Prof. Dr. F�rat Purta� bulunmaktad�r. Te�kilatta ayr�ca üye ülkelerin Kültür Bakanl�klar� taraf�ndan tayin edilen temsilciler görev yapmaktad�r. 2013 y�l� itibariyle Azerbaycan temsilcisi Elçin Gaffarl�, Kazakistan temsilcisi Askar Turganbayev, Tataristan temsilcisi Lilia Sattarova, Ba�kurdistan temsilcisi Ahat Salihov, KKTC temsilcisi Güler Fedai, Hakas Cumhuriyeti temsilcisi Timur Devletov’dur.

Türk Dünyas�n�n UNESCO’su olarak tan�mlanan TÜRKSOY, Birle�mi� Milletler, UNESCO, Avrupa Konseyi, ISESCO, MFGS (Uluslararas� �nsani ��birli�i Vakf�) gibi uluslararas� kurulu�larla i�birli�i yapmaktad�r.

Nevruz kutlamalar�, TÜRKSOY’un geleneksel etkinliklerinin ba��nda gelir. Her y�l yüzlerce sanatç�n�n kat�l�m�yla farkl� ülkelerde düzenlenen etkinliklerle, insanl���n ortak miras� olan Nevruz geni� kitlelere ula�t�r�lmaktad�r. TÜRKSOY taraf�ndan üye ülkeler haricinde, UNESCO Genel Merkezi’nde, BM Genel Kurul Salonu’nda ve Washington’da büyük çapl� Nevruz kutlamalar� düzenlenmi�tir.

Sanatsal bulu�malar kapsam�nda, TÜRKSOY her y�l, Türk Dünyas�ndan foto�rafç�lar�, ressamlar�, opera sanatç�lar�n�, �airleri, medya mensuplar�n�, tiyatro gruplar�n�, dans ve müzik topluluklar�n� bir araya getirmektedir. 1997 y�l�ndan bu yana aral�ks�z devam eden TÜRKSOY Ressamlar Bulu�malar�’nda, 16 farkl� ülkeden 211 ressam bir araya getirilmi� ve TÜRKSOY koleksiyonunda yer alan e�siz eserlerin olu�mas� sa�lanm��t�r. New York’dan, Tahran’a, Floransa’dan Rabat’a kadar binlerce kilometre yol kat ederek, 27 farkl� ülke ve 100’e yak�n �ehri dola�an bu eserler, Türk kültürünü farkl� bir pencereden sanatseverlerle bulu�turmu�tur.

2013 y�l�na kadar, TÜRKSOY Opera Günleri 15 kez, Fotografç�lar Bulu�mas� 8 kez, Heykelt�ra�lar Bulu�mas� 5 kez, Türk Dünyas� Edebiyat Dergileri Kongresi 5 kez, Ka�garl� Mahmut Hikaye Yar��mas� 2 kez, Somut Olmayan Kültürel Miras Seminerleri 5 kez düzenlenmi�tir.

TÜRKSOY, sanatsal faaliyetlerinin yan� s�ra bilimsel çal��malara da katk� sunmaktad�r. Üç dilde yay�nlanan TÜRKSOY dergisi 40. say�ya ula�m��t�r. Kurulu�undan günümüze kadar 100’e yak�n kitap yay�nlanm��t�r. Edebiyat ve sosyal bilimler alan�nda pek çok bilimsel toplant� gerçekle�tirilmi�tir.

TÜRKSOY’un giri�imiyle 2012 y�l�ndan itibaren “Türk Dünyas� Kültür Ba�kenti” uygulamas� ba�lat�lm��t�r. 2012 y�l�nda Kazakistan’�n ba�kenti Astana, Türk Dünyas� Kültür Ba�kenti ünvan�n� ta��m��t�r. 2013 y�l�nda Eski�ehir Türk Dünyas� Kültür Ba�kenti olarak ilan edilmi�tir. 30 May�s 2012’de Rusya Federasyonu Tataristan Cumhurba�kan� Rüstem Minnihanov TÜRKSOY’u ziyareti s�ras�nda 2014 y�l�nda Kazan’�n Türk Dünyas� Kültür Ba�kenti olmas�n� teklif etmi�tir. 7 Eylül 2012 tarihinde Rusya Federasyonu Ba�kurdistan Cumhuriyeti’nin ba�kenti Ufa’da düzenlenen TÜRKSOY Daimi Konseyi toplant�s�nda bu teklif oy birli�i ile kabul edilmi�tir. 2014 Kazan Türk Dünyas� Kültür Ba�kenti Y�l�’n�n aç�l��� 26 Nisan 2014 tarihinde gerçekle�tirilecektir. Ufa’da gerçekle�tirilen TÜRKSOY Bakanlar Konsey toplant�s�na Rusya Federasyonu Kültür Bakan� Yard�mc�s� Andrey Busigin de kat�lm��t�r.

1993 y�l�ndan bu yana Türk kültür tarihinde iz b�rakacak pek çok faaliyet gerçekle�tiren TÜRKSOY, Türk Dünyas�na hizmeti geçmi� de�erli �ahsiyetlerin an�lmas� ve gelecek nesillere tan�t�lmas� içinde çaba sarf etmektedir. 2012 y�l� içerisinde, Türk Dünyas�n�n ilk kad�n bestecisi Dina Nurpeyisova, Kazak �air Kas�m Amanjolov, Tatar �air Abdullah Tukay, Azeri edebiyatç� Mirza Fatali Ahundzade, Azerbaycan halk �airi Ahmed Cevad, Karaçay Malkar halk �airi �smail Semenov, Türkmen dü�ünürü Mahtumkulu Firaki, ilk Hakas bilimci Nikolay F. Katanov gibi pek çok önemli �ahsiyet TÜRKSOY etkinlikleriyle an�lm��t�r.

Türk Cumhuriyetlerinin Kültür Bakanlar�n�n iradesiyle ortaya ç�kan etkin bir kültürel diplomasi kurumu olarak TÜRKSOY 1993 y�l�ndan buyana bir yandan Türk halklar�n�n kültürel ortakl���n�n güçlendirilmesi bir yandan da Türk kültürünün dünyaya tan�t�lmas� amac� do�rultusunda çal��malar�n� sürdürmektedir.

20. Y�l�nda TÜRKSOY’un Öne Ç�kan Etkinlikleri

Kurulu�unun yirminci y�l�nda TÜRKSOY, Türk halklar� aras�nda ve evrensel boyutta kültürel etkile�im do�rultusunda ulusal ve uluslararas� çapta pek çok ba�ar�l� proje hayata geçirmi�tir. 

20. y�lda Türkiye’nin 20 farkl� �ehrinde Nevruz kutlanmakla birlikte, Nevruz co�kusu TÜRKSOY’la �ngiltere’ye kadar ula�m��t�r. Cambridge Üniversitesi ve Londra’daki Westminster Salonu’nda düzenlenen konserler hem �ngiltere’de ya�ayan Türk dilli halklar�n bir araya gelmesi hem de �ngilizlerin Türk kültürü ile tan��mas� aç�s�ndan kayda de�er olmu�tur.

Haziran ba��nda Eski�ehir, Ankara ve �stanbul’da düzenlenen Yunus Emre Oratoryosu konserleri ise dünya kültür tarihine not dü�ülecek bir çal��ma olmu�tur. Amerikal�lardan olu�an yüz yirmi ki�ilik Jonathan Griffith Korosu, Cumhurba�kanl��� Senfoni Orkestras� e�li�inde Yunus Emre Oratoryosu’nu Türkçe seslendirmi�tir. Yunus Emre’nin evrensel ho�görü mesajlar�n�n tüm dünyada yank�lanmas�na imkan sa�layan bu proje 2012’de New York ve Washington’da gerçekle�tirilen Yunus Emre Oratoryosu konserlerinin devam� niteli�inde olmu�tur.

2013 Türk Dünyas� Kültür Ba�kenti Eski�ehir, TÜRKSOY’un geleneksel faaliyetlerinden en önemlilerine de ev sahipli�i yapm��t�r. TÜRKSOY Ressamlar Bulu�mas�’n�n on alt�nc�s�, on sekiz ülkeden gelen yirmi tan�nm�� ressam�n kat�l�m�yla 1-15 Temmuz tarihleri aras�nda gerçekle�tirilmi�tir. TÜRKSOY Gençlik Oda Orkestras� yeniden ve yeni bir repertuarla Eski�ehir’de bir araya gelmi�tir. 10 ülkeden 22 parlak konservatuar ö�rencisi Türk Dünyas� bestecilerinin eserlerinden olu�an bir repertuar haz�rlayarak konserler vermi�tir. Orkestran�n stüdyo kayd� da yap�larak bir albüm haz�rlanm��t�r. TÜRKSOY’un 20. y�l�na ithaf edilen bu albüm Türk Dünyas�n�n ça�da� klasik müzik bestecilerini bir arada tan�tan ilk çal��ma olmas� aç�s�ndan önemlidir.

Eski�ehir’in ev sahipli�i yapt��� bir ba�ka TÜRKSOY etkinli�i ise, IV. TÜRKSOY Üyesi Ülkeler UNESCO Milli Komisyonlar� Toplant�s� olmu�tur. 2-3 Eylül tarihleri aras�nda T.C. Milli E�itim Bakan� Nabi Avc�’n�n kat�l�m�yla düzenlenen toplant�da somut kültürel miras, somut olmayan kültürel miras, dünya belle�i ve e�itim ba�l��� alt�nda dört paralel seminer gerçekle�tirilmi�tir. Gençlerin de kat�ld��� seminerlerde e�itim ve gençlik üzerinde a��rl�kl� olarak durulmu�tur.

2013 y�l� TÜRKSOY taraf�ndan Kazaklar�n milli �airi ve bestekar� Mukan Tölebayev’in do�umunun 100. y�ldönümü münasebetiyle Mukan Tölebayev Anma Y�l� olarak ilan edilmi�tir. Mukan Tölebayev için 11 Mart 2013 tarihinde Ankara’da Devlet Resim ve Heykel Müzesi’nin tarihî salonunda bir anma toplant�s� yap�lm��t�r. Bu etkinlik esnas�nda ayr�ca, çal��malar�yla Türk kültür ve sanat ya�am�na katk�da bulunan bas�n mensuplar�na, TÜRKSOY Bas�n Onur Ödülü takdim edilmi�tir. Dördüncü kez gerçekle�tirilen TÜRKSOY Bas�n Onur Ödülü Töreni, Mukan Tölebayev Y�l�’n�n ve TÜRKSOY’un kurulu�unun 20. y�ldönümünün duyurulmas� aç�s�ndan etkili olmu�tur. Geleneksel sanat bulu�malar�ndan TÜRKSOY Opera Günleri bu y�l Mukan Tölebayev’e ithafen düzenlenmi�tir. 8-16 Haziran tarihleri aras�nda Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Ankara ve Girne’de gerçekle�tirilen konserler de ünlü bestecinin romanslar� ve Bircan ile Sara Operas�’ndan aryalar seslendirilmi�tir. Mukan Tölebayev Y�l� çerçevesinde Samsun Devlet Opera ve Balesi Müdürlü�ü, Bircan ile Sara Operas�’n�n temsilini haz�rlam��t�r. Temsilin galas� 16 Aral�k 2013 tarihinde Kazakistan’�n ba��ms�zl�k y�ldönümü kutlamalar� çerçevesinde yap�lm��t�r.

TÜRKSOY’un 20. y�l�na damgas�n� vuran çal��malardan bir di�eri de Türkiye Cumhuriyeti Gençlik ve Spor Bakanl���’n�n ev sahipli�inde Ankara’da düzenlenen Gençlik Haftas� kutlamalar� olmu�tur. TÜRKSOY üyesi ülkelerden üç yüzü a�k�n genç Türkiye’deki gençlik haftas� kutlamalar�na kat�lm��lard�r. Ülkelerinin halk oyunlar�n�, müziklerini, rengarenk milli giyimleriyle sergileyen gençler Türkiye’deki gençlerle bir araya gelerek tan���kl�klar�n� güçlendirmi�lerdir.

TÜRKSOY ile �SESCO aras�ndaki i�birli�i 2013’de de iki önemli proje ile devam ettirilmi�tir. 20-21 May�s tarihlerinde Almat�’da Orta Asya Müzelerinde Gelenekler ve Yenilikler konulu; 23-24 May�s tarihlerinde Bi�kek’te “Kültür Endüstrileri ve Yarat�c� Giri�imcilerin Orta Asya Ülkelerinin Geli�imindeki Ekonomik Önemi” konulu seminerler ISESCO ile ortakla�a düzenlenmi�tir.

2013’de Azerbaycan iki önemli TÜRKSOY etkinli�ine ev sahipli�i yapm��t�r. TÜRKSOY’a Üye Ülkeler Tiyatro Yöneticileri Toplant�s�’n�n ikincisi, Azerbaycan Tiyatrosu’nun kurulu�unun 160. y�ldönümü kutlamalar� kapsam�nda Bakü’de gerçekle�tirilmi�tir. TÜRKSOY Foto�rafç�lar Bulu�mas�’n�n yedincisi ise, 2-12 Eylül tarihleri aras�nda Azerbaycan’�n tüm bölgelerinde düzenlenmi�tir.

Kazakistan’�n Taraz, Öskömen, Karagand� �ehirlerinde çok önemli çal��malar gerçekle�tirilmi�tir. 24-26 Haziran tarihleri aras�nda Taraz’da “I. Karatav Sesi Geleneksel Müzik Festivali”, Öskömen’de 22-26 A�ustos tarihleri aras�nda “Türk Dünyas�n�n Alt�n Be�i�i Altay” ba�l�kl� uluslararas� forum, Karagand�’da 28-30 A�ustos tarihleri aras�nda “Türk Dillerinde Ortak Terminoloji Çal��malar� Koordinasyon Toplant�s�” düzenlenmi�tir. Bu üç etkinlik Kazakistan’da yerel yönetimlerin TÜRKSOY çal��malar�na kat�l�mlar�n�n artmas� aç�s�ndan dikkat çekicidir.

2013 y�l� boyunca resim, edebiyat, tiyatro, bale, sinema dallar�nda Türk sanat�n�n geli�tirilmesi ve yetenekli sanatç�lar�n te�viki amac�yla TÜRKSOY özel ödülleri verilmi�tir. Haziran ay� içerisinde Bi�kek ve Iss�k Göl’de düzenlenen OYMO-Orta Asya El Sanatlar� Festivali’nde, A�ustos ay� içerisinde K�r�m’da düzenlenen Uluslararas� �ark Pazar� Televizyon �ark� Yar��mas�’nda, Eylül ay� içerisinde Kazan’da düzenlenen Alt�n Mimber �slam Film Festivali’nde TÜRKSOY Ödülleri verilmi�tir.

2013’de TÜRKSOY yay�nlar� aras�ndan yeni eserler yay�nlanm��t�r. Üç dilde yay�nlanan TÜRKSOY dergisinin 40, 41 ve 42’nci say�lar� okuyucuyla bulu�mu�tur. Tataristan’�n Alabuga �ehrinde düzenlenen Türk Dünyas�nda Dericilik Sanat� Sempozyumu’nun Bildiri kitab� yay�nlanm��t�r. Uzun vadeli bir proje olan Avrasya Türkologlar� Bibliyografik Sözlü�ü’nün 2. cildi bu dönemde yay�nlanm��t�r. Rusya’da ya�ayan Türk dilli halklardan olan Çuva�lar�n en bilinen destan� “Ul�p” Türkiye Türkçesinde yay�nlanm��t�r.

2013 y�l� boyunca düzenlenen tüm faaliyetler yirminci y�la ithaf edilmi� ve her biri ayr� ayr� kutlama niteli�inde olmu�tur. Ancak 20. y�l kutlamalar� aras�nda 15-16 A�ustos tarihleri Azerbaycan’�n Gebele �ehrinde düzenlenen Türk Dili Konu�an Ülkeler Devlet Ba�kanlar� Zirvesi s�ras�nda devlet ba�kanlar�n�n onurland�rmalar�yla gerçekle�tirilen 20. Y�l Özel Konseri ayr� bir yere sahiptir. Zirve esnas�nda TÜRKSOY’un 20. y�l� an�s�na haz�rlanan “Birlikte Dirlik Vard�r” mesaj�n�n verildi�i an�t heykelcikler devlet ba�kanlar�na takdim edilmi�tir.

17 Eylül 2013 tarihinde Paris’te UNESCO Merkezi’nde, 19 Eylül 2013 tarihinde Avrupa Konseyi’nin bulundu�u Strazburg’da düzenlenen 20. y�l kutlamalar� ise, Azerbaycanl� müzisyen Üzeyir Hac�beyli taraf�ndan bestelenen ünlü Ar��n Mal Alan Operas�’n�n TÜRKSOY üyesi ülkelerden gelen sanatç�lardan kurulu karma bir toplulukla icras� ile gerçekle�tirilmi�tir. Ar��n Mal Alan Operas�’n�n yaz�l���n�n 100. y�l� olmas� ise etkinli�e ayr� bir anlam katm��t�r.

20. y�l etkinlikleri aras�nda daha pek çok sergi, konferans, festivaller bulunmaktad�r. Yirminci y�l kutlamalar�, TÜRKSOY’un tan�n�rl�l���n� art�rd��� gibi, Türk halklar�n�n kültürel entegrasyonu sürecine de ivme kazand�rm��t�r. TÜRKSOY’un tüm çal��malar� Türk halklar� aras�ndaki i�birliklerinin çe�itlendirilerek güçlendirilmesi yolunda önemli bir katk� sa�lamaktad�r.

Kaynak: http://www.ayu.edu.tr/static/kitaplar/turk_topluluk_almanak.pdf