T�RKPA

TÜRK D�L� KONU�AN ÜLKELER   PARLAMENTER ASAMBLES� (TÜRKPA) 

Dr. Kür�ad Melih Sar�aslan TÜRKPA Genel Sekreter Yard�mc�s� kursad@turk-pa.org

Türk Dili Konu�an Ülkeler Parlamentolararas� Asamblesi kurulmas� fikri çe�itli platformlarda dile getirilmi�, en son Kazakistan Cumhurba�kan� Nursultan Nazarbayev taraf�ndan �stanbul’da ve Antalya’da yap�lan Türk Dili Konu�an Ülkeler Zirve Toplant�lar� s�ras�nda “Türk Dili Konu�an Ülkeler Parlamentolararas� Asamblesi ve Parlamentolararas� Türk Dili Konu�an Ülkeler Zirve Toplant�s� �li�kiler Enstitüsü” kurulmas� önerilmi�tir. Bu önerinin hayata geçirilebilmesi için gerekli haz�rl�k çal��malar� 2007 y�l�nda ba�lat�lm��, Antalya ve Astana’da yap�lan çal��ma toplant�lar� ile olgunla�t�r�lan “Taslak Anla�ma Metni” “Türk Dili Konu�an Ülkeler Parlamenter Asamblesine Dair �stanbul Anla�mas�” haline getirilerek, 21 Kas�m 2008 tarihinde �stanbul’da Azerbaycan Milli Meclis Ba�kan� Oktay Asadov, Kazakistan Senato Ba�kanvekili Mukhambet Kopeyev, K�rg�zistan Parlamento Ba�kan� Aytibay Tagayev ve TBMM Ba�kan� Köksal Toptan’�n kat�l�m�yla imzalanm�� ve TÜRKPA hayata geçmi�tir.

Türk Dili Konu�an Ülkeler Parlamenter Asamblesi’nin (TÜRKPA) 1. Genel Kurul Toplant�s� Azerbaycan’�n Bakü �ehrinde 28-29 Eylül 2009 tarihleri aras�nda yap�lm��t�r. Toplant�da, TÜRKPA �çtüzü�ü, Sekretarya Yönetmeli�i kabul edilmi�, Sekretarya görevlilerinin seçimi gerçekle�tirilmi�tir. Bu kararlar çerçevesinde TÜRKPA Uluslararas� Sekretaryas�’n�n Bakü’de faaliyet göstermesi karar� onaylanm��t�r.

Azerbaycan Hükümeti ile TÜRKPA Sekretaryas� aras�nda diplomatik ba����kl�klar ve dokunulmazl�klar� kapsayan “evsahibi anla�mas�n�n” imzalanmas�n�n ard�ndan 2010 y�l� May�s ay�nda ilgili anla�ma Azerbaycan Cumhurba�kan� �lham Aliyev taraf�ndan onaylanarak yürürlü�e girmi�tir. Sekretarya böylece uluslararas� diplomatik bir kurulu� olarak akredite olmu�tur.

2010 y�l� �ubat ay�ndan itibaren fiili olarak Bakü’de faaliyete ba�layan TÜRKPA Sekretaryas�, Asamble’nin uluslararas� alanda tan�nmas�, prestijinin yükseltilmesi, uluslararas� münasebetlerinin tesis edilmesi ve geli�tirilmesi yönünde önemli projeler hayata geçirmi� ve parlamentolararas� ili�kilerin güçlendirilmesi için faaliyet göstermi�tir. TÜRKPA’n�n kurulu�u ile anla�maya taraf Parlamentolar aralar�ndaki tarih, kültür ve dil birli�ine dayanarak ulusal mevzuatlar�n yak�nla�t�r�lmas� ve di�er Parlamentolararas� faaliyetler konular�nda s�k� i�birli�ini gerçekle�tirmek amac�n� hedef edinmi�lerdir. Uluslararas� Sekretarya’da genel sekreter ve üç genel sekreter yard�mc�s� ile komisyon sekreterlerinden müte�ekkil diplomatik personel görev yapmaktad�r. Genel Sekreter rotasyon usulü ile 4 y�ll���na seçilmektedir. �lk genel sekreter Ramil Hasanov Azerbaycan taraf�n�n aday� olarak görev yapm��t�r ve görevini Kazakistan aday� olan Jandos Asanov’a 2013 y�l�nda devretmi�tir.

Asamble, her ülkeden Parlamento Ba�kanlar� da dahil olmak üzere 9’ar üyeden olu�an delegasyonlarca temsil edilir. Parlamento Ba�kanlar� üye ülke delegasyonlar�n�n ba�kanlar�d�r. Her y�l dönem ba�kan� rotasyon ile de�i�mektedir. 2014 y�l� 5. Genel Kurul Toplant�s�’na kadar Asamble Ba�kanl���n� TBMM Ba�kan� Cemil Çiçek yürütmektedir.

Asamble ve uluslararas� sekretaryan�n kurulmas�n�n ard�ndan Asamble bünyesinde daimi komisyonlar olu�turulmu�tur. Daimi Komisyonlar �unlard�r:

• Uluslararas� �li�kiler Daimi Komisyonu 

• Sosyal, Kültürel ve �nsani Konularda Daimi Komisyon

• Ekonomi, Ticaret ve Finans Konular�nda Daimi Komisyon

• Hukuk ��leri Daimi Komisyonu

Her y�l düzenlenen Genel Kurul toplant�lar� ile daimi komisyonlarda görü�ülen raporlar ve taslak tavsiye kararlar� Genel Kurul gündemine ta��nmakta ve burada kabul edilmektedir.

Geçen k�sa zaman zarf�nda TÜRKPA uluslararas� i�birli�i kapsam�nda birçok ba�ar�lar elde ettmi�tir. TÜRKPA heyetleri Parlamentolar Aras� Birlik (PAB), AG�T Parlamenterler Asamblesi, �slam ��birli�i Te�kilat� Parlamenterler Asamblesi, Balt�k Asamblesi, GUAM (Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan, Moldova’n�n kurdu�u uluslararas� kurulu�) Parlamenter Asamblesi gibi Parlamentolararas� te�kilatlar�n toplant�lar�na ve oturumlar�na kat�larak aktif faaliyette bulunmaktad�r.

Geçen y�ldan bu yana uluslararas� sekretarya Türk dili konu�an ülkelerin AG�TPA çerçevesinde koordinasyon süreçlerine kat�lmaya, aktif olarak görev yapmaya ba�lam��t�r. Bu y�l zarf�nda TÜRKPA üye ülkelerin heyetleri Viyana’da AG�TPA üyeleriyle AG�T kapsam�nda bir araya gelmi�, heyetlerin faaliyetlerine yönelik ortak eylem plan� haz�rlanm�� ve kar��l�kl� faaliyetlerin güçlendirilmesi için fikir teatisinde bulunulmu�tur. Söz konusu faaliyet yap�lar�na uygun olarak Azerbaycan, Kazakistan, K�rg�zistan ve Türkiye’den milletvekilleri taraf�ndan AG�TPA kapsam�nda 29 Haziran-3 Temmuz tarihleri aras�nda �stanbul AG�TPA toplant�lar�nda kar��l�kl� destek vaadinde bulunulmu�tur. Ayr�ca AG�T Bakanlar Zirvesi’ne Asamble düzenli �ekilde davet olunmakta ve burada Genel Sekreter ilgili konularda konu�malar yapmaktad�r.

Uluslararas� te�kilatlarda gözlemci statüsü al�nmas� ad�na Asamble 2012 y�l�nda iki ba�ar� elde etmi�tir. Parlamentolararas� Birlik (PAB) ve �slam ��birli�i Te�kilat� Parlamenterler Asamblesi’nin (�S�PAB) ard�ndan, Asya’da ��birli�i ve Güven Artt�r�c� Önlemler Te�kilat�’nda (CICA) ve KE�PA’da diyaloglar sayesinde gözlemci statüsü elde edilmi�tir. Bu konularda Türkiye’nin, Kazakistan’�n, Azerbaycan’�n ve K�rg�zistan’�n büyük deste�i olmu�tur.

Bunun yan�nda Avrupa Parlamentosu ile gerçekle�tirilen diyaloglar sayesinde �imdiye kadar iki heyet bilgi ve deneyimleri artt�rmak üzere çal��ma ziyaretlerine kat�lm��lard�r. Bürokrat de�i�im programlar� üye ülke Parlamentolar� aras�nda da devam etmektedir. �u ana kadar ba�ta Türkiye Parlamentosu’na olmak üzere, ülkeler aras�nda de�i�ik alanlardan Parlamento çal��anlar� kar��l�kl� çal��ma ziyaretlerinde bulunmu� ve seminerlere kat�lm��lard�r. Bir sonraki a�amada özellikle ihtisas komisyonlar� aras�nda ziyaretlere önem verilmektedir. En son Azerbaycan Parlamentosu’ndaki �nsan Haklar� Komisyonu uzmanlar�ndan olu�an heyet Türkiye Parlamentosu’nun evsahibi oldu�u seminer program�na kat�lm��t�r.

Ayr�ca uluslararas� konferanslar da düzenlenmektedir. �stanbul’da “Devletleraras� ��birli�ini Geli�tirme Sürecinde Genç Liderlerin Rolü” konulu uluslararas� foruma 25 ülkeyi temsil eden genç milletvekilleri, diplomatlar, bürokratlar ve uluslararas� sivil toplum kurulu�lar�n�n temsilcileri kat�lm��t�r. Bunun d���nda Bakü Devlet Üniversitesi’nde “Parlamentolar�n Rolü” ba�l�kl� bir konferans ve Azerbaycan Milli Meclisi’nde “Parlamenter Diplomasi” ve “Siyasette Lider Kad�nlar” konulu konferanslar düzenlenmi�tir.

2010’dan itibaren TÜRKPA’da seçimler için uluslararas� gözlemci misyonunun çal��malar�na ba�lan�lm��t�r. Gözlemci misyonu Azerbaycan, Kazakistan, K�rg�zistan ve Türkiye milletvekilleri ve TÜRKPA Sekretaryas� çal��anlar�ndan olu�maktad�r. Bunlar �imdiye kadar üye ülkelerde yap�lan 6 önemli seçimi gözlemlemi� ve gözlem sonuçlar�na ili�kin rapor haz�rlam��lard�r. TÜRKPA’n�n haz�rlad��� nihai raporlar sayg�n uluslararas� örgütlere gönderilmekte ve dikkatlere sunulmaktad�r. Bu da uluslararas� gözlemcilik çal��malar�n�n di�er uluslararas� örgütler taraf�ndan tan�nmas� için önemlidir. TÜRKPA’ya üye devletlerde yap�lan bu deneyim, gelecekte ba�ka devletlerde Cumhurba�kan� veya Parlamento seçimlerini gözlemlemeye imkan sa�lamaktad�r. Nitekim ba�ka ülkelerden davetler al�nmaya ba�lanm��t�r.

TÜRKPA di�er uluslararas� kurulu�larla da münasebetlerini etkin yürütmeye gayret etmektedir. TÜRKPA, Türk dili konu�an devletlerin i�birli�i projesine dâhil olmu� ve siyasi, ekonomik ve kültürel entegrasyona dayal� genel maksatlara uygun olarak çal��malar geli�tirmekte, 20. y�l�n� tamamlayan TÜRKSOY te�kilat� ve Türk Akademisi’yle i�birli�i geli�tirilmektedir. Bu kurulu�larla ortak projelere kar��l�kl� kat�lma konusunda mutabakata var�lm��t�r. Partner kurulu�lar olarak birbirlerinin çal��malar� yak�ndan izlenmekte ve kat�l�m sa�lanmaktad�r. Genel Kurul ve Komisyon toplant�lar�na di�erlerini ilgilendiren konularda kat�lmaya te�vik edilmektedir. Devlet ba�kanlar�n�n temsil edildi�i Türk Kene�i (Konseyi) ile irtibat halinde faaliyetler yürütülmektedir. Örnek olarak Türk Kene�i, Ula�t�rma Bakanlar�n� bir araya getirmi� ve birden fazla mutabakat zapt� imzalanm��t�r. Ayn� �ekilde ekonomi komisyonunda bu durumun yasama süreciyle katk�s�na yönelik olarak gündem maddesi belirlenmi� ve bu çerçevede üye ülkeler aras�ndaki entegrasyonda ula�t�rma süreçlerinin ele al�nmas� planlanm��t�r. Ayr�ca bir sivil insiyatif olan Türk Dünyas� Belediyeler Birli�i ile i�birli�i protokolü imzalanm�� ve yerel parlamento üyelerinin seminer ve kar��l�kl� e�itimlere kat�l�m�n�n teminine yönelik çal��ma yap�lmas� planlanm��t�r.

Bunlar�n yan�nda Asamble Hukuk Komisyonu çerçevesinde Türk Cumhuriyetleri Anayasalar� ele al�nm��t�r. 2012 y�l�nda son anayasa de�i�iklikleri ile “Türk Cumhuriyetleri Anayasalar� Derleme” kitab� üye ülke lehçelerinde de bas�larak bir ilk gerçekle�tirilmi�tir. Ayr�ca “Azerbaycan ve Türkçe Parlamento Terimleri Sözlü�ü” haz�rlanm��, Kazak ve K�rg�z dillerinde de benzer çal��malar devam etmektedir. Türk Dünyas� Parlamentolar�n�n yak�nla�mas� amac�yla Meclis �çtüzüklerinin üye ülke dillerinde derlenerek bas�lmas� projesinin bu y�l içinde bitirilmesi planlanmaktad�r.

TÜRKPA, Türk Dünyas� haklar�n�n temsilcileri olan milletvekillerinin temsil edildi�i uluslararas� bir kurulu� olarak yasama boyutu ile i�birli�ini yerine getirmesi yan�nda, üye ülke parlamentolar�, dolay�s�yla halklar� aras�nda önemli bir platform olarak 5. y�l�n� dolduran genç, fakat önemli misyonlar� yerine getirecek bir giri�imdir.

Kaynak: http://www.ayu.edu.tr/static/kitaplar/turk_topluluk_almanak.pdf