K�r�m Cumhuriyeti
K�r�m Cumhuriyeti
Karadeniz’in kuzeyinde K�r�m yar�madas�nda Ukrayna’ya ba�l� özerk cumhuriyet olan K�r�m’�n yüzölçümü 26.945 km2’dir.
Ba�kenti Akmescit, nüfusu 2.632.400 olan K�r�m Cumhuriyeti nüfus kompozisyonunda K�r�m Türkleri, Rus ve Ukraynal�lardan sonra 300.000 nüfusla üçüncü s�ray� almakta, ayr�ca Karaim ve K�r�mçak Türklerinde bir k�s�m da K�r�m’da ya�amaktad�rlar.
M.Ö. VII.-IV. yüzy�llarda K�r�m’a ilk defa yerle�en Türkler, M.S. 395 y�l�nda Büyük Kavimler Göçü ile K�r�m’� vatan yapm��lar ve birçok devlet kurmu�lard�r. Mo�ol, Alt�nordu, K�r�m Hanl��� ve Osmanl� �mparatorlu�u idaresine giren K�r�m, 1774 y�l�nda Küçük Kaynarca Antla�mas� ile ba��ms�z devlet olmu�, 1783 y�l�nda Rus i�galine u�ram��, 1793 y�l�nda yap�lan Ya� Antla�mas� ile Ruslar’�n idaresi alt�na girmi�tir.
Ruslar’a kar�� kanl� isyanlar ba�lam��, 1790 isyan�nda 300 bin, 1860-1862 y�llar�nda 142 bin Türk sadece sürgün edilmi�, bu isyanlarda �ehir olanlar�n, tutuklananlar�n hesab� bile yap�lmam��t�r.
1900’lü y�llarda �smail GASPIRALI’n�n öncülü�ünde ba�layan Millî Hareket, Ekim 1917 devrimi sonras� 26 Aral�k 1917’de K�r�m Cumhuriyeti’nin ilân�na neden olmu�, ancak 3 y�l sonra 20 Ekim 1920’de tekrar Rus i�galine maruz kalm��t�r. 18 Ekim 1921 y�l�nda da K�r�m Tatar Muhtar Cumhuriyeti ad� ile SSCB’ne ba�lanm��t�r.
1924-1945 ac� geçen y�llar olmu�, II. Dünya Harbi’nde Alman i�galine u�rayan K�r�m, Almanlar�n çekilmesinden sonra tekrar Rus i�galine u�ram��, Almanlarla i�birli�i yapt��� gerekçesi ile 18 May�s 1944 tarihinde K�r�m’da tek Türk kalmamacas�na sürgüne tâbi tutulmu�lard�r. Bu sürgünde 100 binin üzerinde Türk katledilmi�tir. Yerlerine Rus ve Ukraynal�lar yerle�tirilmi�tir.
27 �ubat 1954 y�l�nda SSCB Yüksek Sovyeti’nin karar�yla Ukrayna’ya ba�lanan K�r�m, 1967’de Kremlin’in yay�mlad��� bir kararla sürgündeki K�r�m Türklerine vatana dönü� izni ç�km��t�r.
SSCB’nin da��lmas�ndan sonra K�r�m, Rusya Federasyonu ile Ukrayna aras�nda ç�banba�� olmu�tur. K�r�m’da bulunan ve dünyan�n en güçlü donanmalar�ndan biri olan Karadeniz Filosu bu anla�mazl���n temelini olu�turmaktad�r. Ayr�ca K�r�m nüfusunun 60’�n� te�kil eden Ruslar�n varl��� da anla�mazl���n ikinci sebebidir.
K�r�m’da mevcut a��r� Tatar milliyetçili�i SSCB’nin da��lmas�ndan sonra aktif olarak faaliyete geçmi�, 1950 y�l�nda kurulan “K�r�m-Tatar Millî Hareketi” 1989 y�l�nda Özbekistan’da yap�lan bir toplant�da “K�r�m-Tatar Millî Hareketi Te�kilât�” ad�n� alarak, K�r�m’da te�kilâtlanmaya ba�lam��t�r.
1991 y�l�nda K�r�m’da yap�lan seçimlerde ba�ar� gösteremeyen K�r�m Türkleri, K�r�m-Tatar Millî Hareketi Te�kilât�’n�n ba�ar�l� çal��malar� sonucu, ayn� y�l K�r�m-Tatar Kurultay�’nda K�r�m Cumhuriyeti’nden ayr� 33 üyeli “K�r�m-Tatar Millî Meclisi”ni kurmu�lard�r. Bunun sonucu 1993 K�r�m seçimlerinde, K�r�m Yüksek Sovyeti 38 ki�ilik K�r�m Parlâmentosu’nda 14 milletvekilinin Türk olmas�n� kararla�t�rm��t�r. Bu seçimlerde 55 Rus, 14 Türk milletvekili parlâmentoya girmi�, Türk milletvekillerinden birisi ba�bakan yard�mc�s�, ikisi de bakan olmu�tur.
1994 y�l� Cumhurba�kanl��� seçimleri Rusya ile Ukrayna aras�nda müthi� bir yar��a sahne olmu�, Rus ve Ukraynal� iki ismin kat�ld��� seçimlerde Rus aday kazanm��, Cumhurba�kan� olan Rus ME�KOV, Rusya ile yak�n ili�kiye girerek, haz�rlad��� yeni anayasada K�r�m’� Rusya Federasyonu’na ba�lamaya kalkm��t�r. Ukrayna bu anayasay� feshederek, Me�kov’un elinden bütün yetkilerini alm��, yerine Ukrayna kökenli A. Lenoid KRAVÇUK’u devlet ba�kan�, K�r�m Türkü Dr. �lmi ÜNER’i de yard�mc�s� olarak atam��t�r. A. Lenoid KRAVÇUK’un ba�ar�s�z idaresi üzerine 31 Mart 1995 y�l�nda K�r�m Hükümetini do�rudan Ukrayna Cumhurba�kanl���na ba�lam��, 20 Nisan 1995 y�l�nda da Cumhurba�kanl��� kald�r�larak yerine bir komisyon kurulmu�tur.
K�r�m Türkleri bu geli�meler üzerine 26-30 Haziran 1996 tarihinde 3. Kurultaylar�n� yaparak yeniden 30 milletvekilli seçimler ve yeniden ba��ms�zl�k deklarasyonu yay�mlam��lard�r. K�r�m’da en önemli sorun, Türklerin nüfus azl���, K�r�m Tatar Millî Hareketi ile K�r�m Tatar Millî Meclisi aras�ndaki sürtü�meler ve a��r� Tatar milliyetçili�idir. Di�er bir sorun ise her iki te�kilât�n liderli�ini yapan M. A. Kerim Cemilo�lu’dur. K�r�m Tatar te�kilâtlar�na kendi yanda�lar�n� getirmekte, K�r�m Tatarlar�n� kendi kontrolü alt�nda tutarak, di�er milliyetçilere hak tan�mad��� de�erlendirilmektedir.
Kaynak: http://www.kulturportali.gov.tr/medya/dokuman/dokumandetay/1119
|
ANA SAYFA
�YE OLUN
�LET���M
