Do�u T�rkistan Cumhuriyeti
Do�u Türkistan Cumhuriyeti
Anahtar Kelimeler: Muhtar Türk Cumhuriyetleri, Do�u Türkistan Cumhuriyeti, Uygur Muhtar Bölgesi.
Do�usunda Mo�olistan ve Çin, bat�s�nda Kazakistan ve K�rg�zistan, kuzeyinde Rusya, güneyinde Hindistan ve Tibet’le çevrilmi� olan Do�u Türkistan, Çin Halk Cumhuriyeti’ne ba�l� muhtar bir cumhuriyettir. Yüzölçümü 1.828.418 km2’dir. 1990 y�l�ndaki bir ara�t�rmaya 30 milyon Türk ya�amaktad�r. En eski Türk yurdu olan Do�u Türkistan, 1876 Çin istilâs�ndan sonra Çinlile�tirmek istenmekte ve bu uygulamaya kar�� direnen milyonlarca Türk’ün kan� dökülmektedir. Ba�kenti Urumçi olan Do�u Türkistan’�n yeralt� ve yer üstü zenginlikleri Çinliler taraf�ndan sömürülmektedir. Petrol zenginli�i ba�ta olmak üzere alt�n, gümü�, uranyum, bak�r, kömür gibi birçok k�ymetli madenler bulunmaktad�r. Bugün Do�u Türkistan ba��ms�zl�k hareketine kar��, Çin taraf�ndan ac�mas�zca yarg�s�z infazlar, i�kenceler, organ nakilleri, zorunlu do�um yasa�� ve zorunlu kürtaj, ekonomik talan, e�itim ve kültürün k�s�tlanmas�, dinî ihtiyaçlar�n k�s�tlanmas� uygulanmakta, nükleer denemelerin Do�u Türkistan’da yap�lmas�na devam edilmektedir. Hun, Gök-Türk, Uygur, Kensu-Uygur, Edikut-Uygur, Karahanl�lar, Uygur Hanl�klar� idaresinde ya�ayan Do�u Türkistan iki kez Çin istilas�na u�ram�� ve 1876 y�l�nda Çin idaresine girmi�tir. 1894 y�l�nda Çinliler taraf�ndan “Yeni Kazan�lm�� Toprak” anlam�nda “Snkiang-Sincan” olarak ad� de�i�tirilmi�tir. XX. as�rda birçok isyanlarla ba��ms�zl�k mücadelesi veren Do�u Türkistan 12 Kas�m 1933 ve 7 Kas�m 1944 y�l�nda iki kez ba��ms�zl���n� ilân etmi�, ancak Çinliler’in ac�mas�zca katline maruz kalm��t�r. 1955 y�l�nda özerk bölge olarak idarî statüsü belirlenen Do�u Türkistan, Asya’n�n kalbi “Pivot of Asia” olarak nitelendirilmektedir. Çinliler’in Türkler üzerinde uygulad�klar� bask� sonucu, son 30 y�l�n en büyük isyan� 2 �ubat 1997 günü patlak vermi�, Kadir Gecesi Gulca �ehrinde bir camide Kur’an okuyan kad�nlar�n Çin milislerince dövülmesi ve üçünün i�kence ile öldürülmesi neticesinde olaylar ba�lam��t�r. 45 y�ld�r ba��ms�zl�k ve özgürlük yanl�s� yeralt� faaliyet gösteren “Do�u Türkistan Halk Partisi” ile “Do�u Türkistan �slâm Partisi” mensuplar� devreye girerek, K�z�l Çin askerlerinin sald�r�lar�na kar�� koymaya ba�lam��lar, olaylar ayaklanmaya dönü�mü�, sonuçta 5.000’e yak�n Do�u Türkistanl� Tutuklanm��, 162 ki�i idam edilmi�tir.
Kaynak (Source):
Ad�belli, Bar��; Do�u Türkistan, IQ Kültür-Sanat-Yay�nc�l�k, �stanbul 2008, s. 192.
Bainbridge, Margaret; Dünyada Türkler, Çev. Mehmet Harmanc�, Say Yay�nlar�, �stanbul 1995, s. 338 + 1 Harita.
Bu�ra, Mehmet Emin; �arkî Türkistan Tarihi, Der. Fatma Bu�ra, Ankara 1987, s. XXXII + 664.
Bu�ra, Mehmet Emin; Tibet Ve Do�u Türkistan Hakk�nda Bilinmeyen Siyasî Konular, Ankara 1960, s. 100. Devlet, Nadir; Ça�da� Türk Dünyas�, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay�nlar�, �stanbul 1989, s. X + 328.
Forbes, Andrew D. W.; Do�u Türkistan’daki Harp Beyleri (Do�u Türkistan’�n 1911-1949 Aras� Siyasî Tarihi, Çev. Enver Can, Do�u Türkistan Vakf� Yay�nlar�, �stanbul 1998, s. 510 + 24. Huang Chen Tzong; Çin Rus Münasebetleri Bak�m�ndan Do�u Türkistan (1881-1911), Ankara 1975, s. X + 244. Kurban, �klil; �arkî Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949), AKDTYK-TTK, Ankara 1992, s. XII + 114 + 14 Foto�raf Ve Belge. Orkun, Hüseyin Nam�k; Yeryüzünde Türkler, Ç�naralt� Yay�nlar�, �stanbul 1944, s. 112. Özda�, Muzaffer; Türk Dünyas� Ve Do�u Türkistan Jeopoliti�i Üzerine, Do�u Türkistan Vakf� Yay�nlar�, �stanbul 2000, s. 336. Özkan, Nevzat; Türk Dünyas�, Nüfus, Sosyal Yap�, Dil, Edebiyat, Geçit Yay�nlar�, Kayseri 1997, s. VIII + 416. Tar�m, Hamidullah; Do�u Türkistan Tarihi, �stanbul 1983, s. 376. Türk Dünyas� El Kitab�, TKAE, Ankara 1976, s. VIII + 1452 + 1 Harita.
Haklar (Rights): (Telif ve kullan�m haklar� ile ilgili bilgiler.) 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyar�nca haz�rlanan tüm içeri�in her türlü ortamda umuma arz yetkisi s�n�rs�z süreyle Kültür Turizm Bakanl���na devredilmi�tir. Bakanl�k sonraki zamanlarda haz�rlanan içerikle ilgili düzeltme, ekleme, silme veya yay�ndan kald�rma hakk�na sahiptir. Kayna�� Haz�rlayan Konu Editörü Proje Yöneticisi Prof. Dr. Abdulhaluk Mehmet ÇAY Prof. Dr. Abdulhaluk Mehmet ÇAY Prof. Dr. Hale KÜNÜÇEN
Kaynak: http://www.kulturportali.gov.tr/medya/dokuman/dokumandetay/1120
|
ANA SAYFA
�YE OLUN
�LET���M
