�meyye Camii

Asukköklü’nün Notlar�

Ümeyye Camii

Fethi GED�KL�

11 Ekim 2011 Sal� günü Beyaz�t’ta Sahaf Nusret’ten baz� basma kitaplarla birlikte içi ilahilerle dolu ve maalesef ba� taraf� eksik olan elyazmas� bir kitap da ald�m. Varak numaras� olmayan yazmay� ben varaklad�m. Buna göre kitap 1a’dan ba�layarak 63b’de sona erdi. Yazman�n son k�sm� tam görünmekte fakat istinsah edeni veya ba�ka herhangi bir bilgiyi ihtiva etmemektedir. Ön kapa�� olmayan yazman�n arka kapa��, birkaç varak�n bir araya getirilip yap��t�r�lmas�yla –kartonla�t�r�larak- olu�turulmu�tur. Hatta bu varaklar�n ikisi çözülerek 64. ve 65. varak gibi de de�erlendirilebilir. Bunlarda çe�itli harf dizileri olu�turulmu�tur, anlaml� kelimeler yoktur. Arka kapa��n d��� da gene böyle anlams�z harf sat�rlar�yla doludur.

Yazman�n ebadlar� 16x11.30 cm’dir. Eni 11.30, boyu 16 cm.dir ve kitap sa�a do�ru de�il bloknotlarda oldu�u gibi arkaya do�ru aç�lmaktad�r yani cönk denilen kitaplardand�r. Harekelidir. �çindeki ilahilerin birço�unun müellifi belli de�ilken, di�er birço�u da Dervi� Yunus, Â��k Yunus, Yunus ve Yunus Emrim biçiminde yaz�lan Yunus Emre’ye veya Yunuslara aittir. Yazman�n ne zaman istinsah edildi�i hakk�nda herhangi bir not olmad��� için kâ��d�na ve yaz� biçimine bak�larak bir tahmin yap�labilirse bu, uzmanl�k isteyen bir i�tir. Ancak elimizdeki yazman�n ikinci manzumesi “�lahi isterem senden bu dört nesneyi k�l ihsan / Biri cennet biri izzet biri nimet biri iman” �eklinde ba�layan bir “münâcât”t�r ve bunun Tataristanl� Abdurrahim Otuz �menî’ye (Çirmi�en, 1754-1834) ait oldu�una dair bir bilgi vard�r. Künyesi Abdurrahim ibn Osman ibn Sermeki ibn K�r�m el-Bulgarî �eklinde olan �menî, XVIII. yüzy�l�n sonlar�yla, XIX. yüzy�l�n ba�lar�nda ya�am�� me�hur bir �air, âlim ve sosyologdur (ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-82628/h/abdulmennanmuslimoglu.pdf). E�er gerçekten bu �iir �meni’ye aitse, bizdeki yazma 1800’lerin ikinci yar�s�nda tertip edilmi� olabilir. Bunu destekleyen ikinci husus da gene yazmada bulunan “Ak�l padi�ahd�r gönül vezirdir / Ruh bedende sultan kendi nazîrdir.” beytiyle ba�layan güftenin Muallim �smail Hakk� Bey (1865-30.12.1927) taraf�ndan aksak huzi nefes olarak bestelenmi� oldu�una dair malumatt�r.

Burada sundu�umuz manzume ise bugün büyük bir karga�a içinde bulunan ve binlerce insan�n “iç sava�”ta öldü�ü, gelece�inin ne olaca�� belirsiz olan Suriye’nin ba�kenti �am’daki Ümeyye Camii üstünedir. Hac�lar�n yol üzeri olan �am-� �erif, di�er dini mekanlar�yla birlikte Ümeyye Camii ile de müminlerin muhabbetini kazanm��t�r. ��te ismini bilmedi�imiz bir �air (belki de son dörtlü�ün ilk m�sra�nda ad� geçen Hasan Hüseyin adl� birisidir.) Ümeyye Camiinin kendisine duyurdu�u hisleri bizlerle bölü�mektedir. Bilindi�i gibi, Ümeyye yahut Emeviye Camii, Emevî halifelerinden Velid bin Abdülmelik taraf�ndan Miladi 705-715 tarihleri aras�nda yap�lm�� büyük bir camidir.

Elyazmas�nda v. 19a-20a’da bulunan �iirin hayli eski oldu�u istidlal edilebilir. Bir kere içinde bugün edebi dilde kullan�lmayan çoku�mak (ü�ü�mek, toplanmak), var�� (çit, duvar) gibi kelimeler vard�r. Ayr�ca yazmada birçok imla hatas�yla kaydedilmi�tir. Yaz�l�� �ekli, onun ba�ka bir yaz�l� kaynaktan kopyaland���n� dü�ündürüyor. Hatta baz� yerlerini istinsah edenin anlamad���n� da varsayabiliriz. Mesela alt�nc� k�t’an�n ilk m�sra� “ayeni havisdir” (ayeti hadisdir) okunacak �ekilde yaz�lm��t�r. Biz bunu “ayet ü hadis” �eklinde yorumlad�k. Merdiven yerine merdimen, seksen yerine sekzen yaz�ld��� gibi hatîb kelimesi de hatal� yaz�lm��t�r. Her dörtlü�ün sonundaki m�sra Cami Ümeyye diye bitmektedir. Asl�nda Ümeyye Camii demek olan bu farsça tamlama Cami-i Ümeyye olmal�ykan, galiba vezin sebebiyle Cami Ümeyye  

Parçan�n okunu�u sorunlu baz� yerleriyle ilgili görü�lerini belirten Dr. Mehdi Genceli’ye buradan te�ekkür ederim. 

Hecenin 11’li ölçüsüyle yaz�lan, baz� m�sralar� bu ölçüye uymayan, Farsça tamlama Cami Ümeyye diye adland�rd���m�z manzumeyi okuyucular�n ilgisine arz ediyoruz:

Ümeyye Camii

Gelin hey garda�lar �am’a varal�m,

Anda olan melekleri görelim,

Cami Ümeyye’de namaz k�lal�m.

Ne güzel camidir Cami Ümeyye!

Dört minaresi var birisi k�sa,

Yüz altm�� merdimen ç�k basa basa.

Anda bekçidir Hazret-i �sa.

Ne güzel makamd�r Cami Ümeyye!

Anda dört mihrab�n mezhebi haz�r,

Asla bir vech-ile bulunmaz özür.

Anda namaz k�ld� Hazret-i H�z�r,

Ne güzel camidir Cami Ümeyye!

Hatîbleri gelür elinde fener,

Sekzen bin kandil içinde yanar.

Anda namaz k�ld� Hazret-i Ömer,

Ne güzel camidir Cami Ümeyye!

Üç yüz a[ya]�-idi eni uzunu.

Dört yan�nda sala verir müezzini.

Bil[e]medim bahar�n� güzünü,

Ne güzel makamd�r Cami Ümeyye!

Ayet ü hadisdir an�n nak���,

Üç yüz penceresi k�bleye kar��.

Çoku�mu� melekler seyreder ar��,

Ne güzel makamd�r Cami Ümeyye!

Hazret-i Yahya bir güle benzer.

Dört yan�nda var�� kal‘aya benzer.

San�rs�n cennet-i a‘lâya benzer,

Ne güzel makamd�r Cami Ümeyye!

Hasan Hüseyn eydür maksuda irdim,

Üçü-le yedi-yle k�rk-ile vard�m,

Bilal-i Habe�’in makam�n gördüm,

Ne güzel makamd�r Cami Ümeyye!

Bu yaz� Yesevi Dergisi, Mart 2012, Y�l. 19, Say� 219, s. 8-9’da yay�nlanm��t�r.