Turan �airi Erge� U�KUN

TURAN �A�R� ERGE� UÇKUN

Dünyan�n çe�itli yerlerindeki milletda�lar�m�z�n yaz�lar�yla kar��la�mak beni her zaman heyecanland�rm��t�r. Söz gelimi Bir Tebrizli’nin, �imdi evi bark� “uygarl�k sava�ç�lar�”n�n bombalar�yla yerle yeksan edilen bir Kerküklü’nün, bir Bakülü’nün, bir Gagavuz yeri yazar�n�n veya burada oldu�u gibi bir Afganistanl�n�n yaz�s�n�, �iirini kendi dilimde okumak beni hep mutlu eder. Birçoklar�m�z Türklerin siyasi birli�ini hayal eder. Ama galiba ben siyasi birlikten çok bir dil birli�i hayal edenlerdenim. Fizikî co�rafya birli�i yerine bir dil co�rafyas� birli�i rüyas� görürüm. Vatan�n hudutlar�n�n da siyasi çizgilerden çok ortak dilin yay�lm�� oldu�u alan�n s�n�rlar� oldu�unu dü�ünürüm. Nitekim galiba me�hur Frans�z �airi Aragon, “Frans�zca benim vatan�md�r” derken böyle bir �ey kastetmi� olmal�. Bu sebeple, talih beni 4 Mart 2003’te Erge� Uckun ve �iir kitab� “Yurt Ko�uglar�” ile bulu�turdu�unda büyük bir heyecan ya�ad�m. Ötüken Ne�riyat taraf�ndan 1997’de yay�mlanan kitab� ben, Kad�köy’de ikinci el kitaplar satan bir kitapç�da gördüm. Eve dönerken otobüste kitab� okumaya ba�lad�m. Ba�ta, kitab� yay�ma haz�rlayan Dr. Orhan Söylemez’in k�sa bir “Sunu�”undan sonra (s. 9-11) �airin kendi kaleminden hayat maceras�n� okuyoruz (s. 13-38). �iirlere gelmeden gene �airin kaleminden ç�kma bir “Söz ba��” (s. 41-43) k�sm� var. Ard�ndan 75 adet �iirin bulundu�u ko�uklar bölümü 45-185) geliyor. Son olarak kitapta çok k�sa bir sözlük k�sm� (187-189) yer al�yor. Cidden de�erli bir i� yap�p Erge� Uçkun’u Türk okuyucusuna sunan Dr. Orhan Söylemez’in, bize yabanc� gelen kelimeleri her �iirin alt�nda aç�klamas� isabetli olmu�tur fakat aç�klanmas� gereken daha pek çok kelimenin kald��� aç�kt�r.

HAYATI: �ahimerdankulo�lu Erge� Uçkun, Afganistan’�n Meymene vilayetine ba�l� Antköy’de 21 �ubat 1927′de do�du. 1938-44 y�llar� aras�nda Antköy �lkokulu’nu bitirdi. 1944-1950 aras�nda Kabil Ö�retmen Okulu’nda okudu. 1950-52 y�llar� aras�nda Kabil Üniversitesinde kimya ve biyoloji bölümüne devam etti fakat e�itimini yar�m b�rak�p ö�retmenli�e ba�lad�. 1952-54 y�llar� aras�nda Antköy’de, daha sonra 3 y�l kadar Meymene’de ö�retmenlik yapt�. 1957 y�l�na kadar Ebu Ubeydi Cuzcânî Lisesi müdür muavinli�i görevinde bulundu. Bu dönemde “Storey Gazetesi”nde �iirleri ve yaz�lar� ç�kt�. O zamanki Afganistan Hükümeti’nin Türklere yönelik bask�c� siyaseti sebebiyle 1957’de ülkesinden ayr�larak Pakistan ve �ran’� kaçak olarak geçti ve Türkiye’ye s���nd�. 1957-61 y�llar� aras�nda Adana’da ö�retmenlik yapt�. 1960 askeri darbesinden sonra askeri yönetimce oturdu�u mahallenin muhtarl�k görevi, kendisine tevdi edildi. 1961 y�l�nda ö�retmenlikten ayr�ld�. Mersin’de Ata� Rafinerisi’nde laboratuar teknisyeni olarak çal��t�. Bir ara besicilikle u�ra�t�. 1974 y�l�nda Türkiyedeki sa�-sol kavgas� yüzünden Amerika’ya göçtü. Princeton’da Mobil Oil’de teknik eleman olarak çal��maya ba�lad�. 1993’te oradan emekli oldu. Çapandaz Cemiyeti kurucusu olan �air bugün New Jersey’de ya��yor. Silifkeli Türkan han�mla evli ve Timuçin Han, Timur Han, Belida Han ve Aybars Han adl� dört çocuk babas�d�r.

ESERLER�: �airin burada tan�tt���m�z �iir kitab� “Yurt Ko�uglar�” (�stanbul 1997) haricinde yeni yazd��� ba�ka baz� �iirler daha vard�r. Bu �iirler, genel a�da http://www.geocities.com/Athens/3836/siir.html adresinde “Turan �airi Erges Uckun’un �iirleri” ba�l�kl� sitede bulunabilir. Yaln�z ben iki kere bu siteye girmeye te�ebbüs etmeme ra�men ba�ar�l� olamad�m. Ayr�ca “Yeni Türkiye Dergisi”nin Türk Dünyas� özel say�s� için Afganistan Türklerini i�ledi�i “Ellibin Ya��ndaki Turan Afganistan Olur mu?”, (Temmuz-A�ustos 1997, say�. 16, s. 1694 vd.) adl� bir makalesi vard�r. �airimizin yeni �iirlerinin ve makalelerinin ayr� ayr� kitaplar halinde yay�mlanmas� arzuya �ayand�r. Görebildi�imiz kadar�yla Uçkun hakk�nda Arslan Küçüky�ld�z’�n “Turan �airi (�ah�merdan Kul Hano�lu) Erge� Uçkun”, (Atatürk Üniversitesi Türkiyat Ara�t�rmalar� Enstitüsü Dergisi, say�. 10, s. 267-276, Erzurum 1998) adl� bir makalesi vard�r. Yine Küçüky�ld�z, genel a�da �airin “Turan’da Toy” adl� yeni bir �iirini yay�mlam��t�r.Erge� Uçkun hayat�n�n çe�itli cephelerini, sözünü etti�imiz kitab�nda uzunca say�labilecek “hayat� ve ki�ili�i” bölümünde bize anlat�r. Zevkle ve ilgiyle okunan bu bölüm insanda, �airin hat�rat�n� daha etrafl� bir �ekilde kaleme al�p yay�mlamas� arzusunu uyand�r�yor. �nan�yorum ki Erge� Uçkun’un bunu yapmas�, Güney Türkistan diye adland�rd��� Afganistan’daki hem�erilerine ve tabii bize büyük bir arma�an olur. Çetin mücadelelerle dolu bu hayat�n bilhassa genç arkada�lar için ö�retici olabilece�i kanaatindeyim.�imdi �airin çocuklu�undan nakletti�i bir anektoda bakal�m. Erge� yedi ya��na girince pazar yerini görmek için düzenlenmi� görkemli bir törenle pazar toyuna gitmi�. Orada yedi�i helva için o �unlar� söylüyor: “Helvalar�n hepsi kendi mahallemizden idi. Kesinlikle söylenebilir ki dünyan�n hiçbir yerinde biz yapmasak yoktur onlar gibisi. Bat�da her türlü silah ve mühimmat var ama bizim helvam�z� bilmezler. E�er bilseler derhal sava�� b�rak�p helva pi�irmeye ba�larlar.”Uzun zamandan beri ve bugün bat�l�lar�n verdi�i isimle maalesef Orta Asya dedi�imiz Türkistan ve eski Horasan toylar ve merasimler yurdudur. Bunlardan biri de ad verme merasimidir. Çocuk do�du�unda zuhur eden hadiselerden ad�n� al�r. Çölde do�an Çöllübay, gece do�an Tanibay, babas�n�n koyunu bine ula�an Minli ve buna benzer sürüye kurt dalsa Börübay vesaire vesaire olup gider. Ya�murdan, buluttan, ta� baltaya kadar her türlü isim almak mümkündür.Burada Erge� Uçkun’un anlatt��� toy denen dü�ün ve merasimlerin sadece isimlerini kaydetmek bile ilginç olabilir. Evlili�e kadar yap�lan merasimler ba�ta adland�rma merasimi olmak üzere ona kadar ç�kmaktad�r: bunlar s�ras�yla do�umun be�inci gecesinde mahalleye verilen ziyafet, bebe�in t�rna�� kesilecek kadar oldu�unda kad�nlar aras�nda tertiplenen toy, çocu�un saç�n�n büyüyüp yüzüne dü�ecek oldu�unda yine kad�nlar aras�nda düzenlenen saç kesme merasimi, be�ik toyu, çocu�u kurdun a�z�ndan geçirme ve çenesine kurt kemi�i veya di�i takma merasimi, dört yol töreni, sünnet dü�ünü, Kuran toyu, yol töresidir. Evlenme merasiminden sonra hacca gitmeye kudreti yetenler hac merasimi ve altm�� dört ya��na eri�enler peygamber efendimizle ya�ta� olman�n �erefine peygamber toyu yaparlar. Törenler ki�inin sadece sa�l���nda yap�lmazlar; ölümle ba�layan cenaze töreninin ard�ndan ölünün evinde üçüncü günde, k�rk�nc� günde, y�l geçince a�lar pi�er ve kom�ulara ikram edilir. Erge� Uçkun’un �iirleri kadar, kendi çocuklu�unu anlatt��� ve bizi bir masallar diyar�na götüren bu k�s�m da son derece ilginçtir.Erge� Uçkun’un Turan �airi olarak tarif edilmesi do�rudur. Gerçekten �iirleri okundu�unda hem bu kavram� (mesela �anl� Turan, Turan’da Toy) çok s�k kulland���, hem de çe�itli adlar alt�nda devletler ve topluluklar olu�turan Türkleri tek bir millet olarak gördü�ü ve bütünlü�ünü istedi�i hemen fark edilir. Mesela Türkistan ba�l�kl� �iirinde �öyle der:

Horasan meskenim, Bakü menzilim

Almaata yaylam, Ankara sevgilim

A�kabat’ta a�k�m, Ta�kent’te dilim

Gönlüm Semerkent’ta yatar Türkistan (s. 88)

EMR�KE (AMER�KA)

Var m� sen dek cihanda bir itibar Emrike?

Her buca��nda bin bir Karun yatar Emrike

Dokuz felekte �an�n, âlem senin hayran�n

Dünya pazar dükkan�n sermayedar Emrike

S���n bakar çoban�n, turna bakar dehkan�n

Suna bakar ba�ban�n, aceb diyar Emrike

Bal�k açar göllerin, ceylan saçar çöllerin

Kaytan kaytan yollar�n, katar katar Emrike

Karl� da�lar ba��m dek, deryalar yolda��m dek

Çe�meler gözya��m dek, dinmez akar Emrike

Ekininde ba��nda, ta��nda topra��nda

Babam binen atlar�n izleri var Emrike

Öndesin ilm ü fende, hünerin bar� sende

Dünyan�n akl ü fikri sana kaçar Emrike

�lmin var feraset yok, âdil bir siyaset yok

Nezaket-nefaset yok, gülsüz bahar Emrike

�t muteber insandan, o�ul k�zdan canandan

�nsanl�k pellesiyde, y�n�l durur Emrike

Lut kavmi bura göçer, Nemrut �urdan su içer

Ahir f�sk u fesattan bir gün batar Emrike

Afrolar�n zindanda, �ndiyan kabristanda

Eskimolar kayanda, insan �iar Emrike

Ka����n var her a�ta, gözün daim oyna�ta

Sana gönül verenler, sersan kal�r Emrike

Uçkun der sözüm �udur, gah küydür ü gah öldür

Dünya Urussuz sensiz rahat ya�ar Emrike.

�NANMA

Ey yi�itler aman bermen zalimge

Zalim kulnun yah�� yaman� bolmas

Kurandan don giyip gelse inanman

�blislernin din ü iman� bolmas

Türk o�lunun öz yurdudur Türkistan

Kutublardan Akdeniz’ge uzangan

Bir yan� Alaska bir yan� Kazan

Türk bütündür Özbek Türkmeni bolmas

�çki d��ki deme, yok et dü�man�

�lletten yaradan kutgaz vatann�

Uçkun gibi �eylen giyip kefenni

�l bolmakn�n ba�ka imkan� bolmas.

Do�up büyüdü�ü ülke daha geçen sene Amerika taraf�ndan “hal� bombard�man�”na tabi tutulan bu co�kun �airin ya�ad��� ve yak�ndan tan�d��� Amerika hakk�ndaki �iirinin baz� bölümleri ile “�nanma” adl� �iirini Türkiye Türkçesine uyarlayarak kendisini selaml�yor, sa�l�kl� ve uzun bir ömür diliyorum. �air “bu �iiri daima Türk ve �slama kar�� dü�manlar�m�za yard�mc� olan Amerika için yazd�m”, demi�tir.