Kuyruklu Yaz�

Asukköklü’nün Notlar�

KUYRUKLU YAZI

Prof. Dr.Fethi GED�KL�

        Vaktiyle @ i�aretine kuyruklu a diyelim diye bir teklifte bulunmu�tum. Geçen gün Genel a�da bir tarama yap�p bu ifadenin kaç yerde geçti�ini ö�renmek istedim. Toplam 15 veri buldum. Bunlar�n bir k�sm� tekrard�. Tekrar olmayanlar� sizinle bölü�mek istedim. �lk veri benim teklifime sütununda yer veren Yeni �afak yazar� Mehmet �eker’in 3 Kas�m 2000 tarihli �ekerlik kö�esindeydi:

“Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi ö�retim üyesi de�erli arkada��m�z Doç. Dr. Fethi Gedikli, "@" ile ilgili yaz�dan sonra, görü�lerini bildirdi. Sat�r sat�r payla��yoruz.

"�nternetin sembolü haline gelen @ i�areti, �ngilizce'de "içinde" anlam�na gelen bir edat�n k�salt�lm��� olarak "et" diye telaffuz ediliyor. Halbuki bu söyleyi� bizim dilimizin mant���na uygun dü�müyor. Asl�nda s�radan bir küçük "a" harfinden sadece kuyruklu olmas�yla ayr�lan bu i�areti, internetin sembolü gibi dü�ünüp ‘kuyruklu a’ diye adland�rsak isabetli olmaz m�? Bu suretle hem biz e-posta adreslerimizi söylerken bu i�areti nas�l ifade edece�imiz s�k�nt�s�ndan kurtulmu� oluruz, hem de dilimiz yeni bir kavram kazan�r."

Ne dersiniz, güzel bir teklif de�il mi? Kabul edenler, etmeyenler... Edilmi�tir (herhalde).”

Bu tarihten bir y�l bir ay sonra teklifimi Radikal yazar� Prof. Dr. Haluk �ahin’e iletmi�tim. 2.12.2001’deki kö�e yaz�s�n�n ba�l���na benim önerimi ç�karan (‘Kuyruklu a’ ve ötekiler) yazar, kendisine yazd���m mektubu aynen yay�ml�yordu:

“Türkçe ortam�nda say�s� h�zla artan W, Q, X harfleriyle ilgili tart��maya ili�kin pek çok e-posta iletisi ald�m, almaya da devam ediyorum. �lginç fikirler öne sürülüyor. Onlara de�inmezsem gönderenlere haks�zl�k edece�im duygusuyla konuya bir kez daha dönüyorum.

Fethi Gedikli adl� okurumun katk�s� bence hem önemli, hem de yerinde. �nternet kullananlar biliyorlar; elektronik posta kullanmak için ço�umuzun daha önce hiç görmedi�i @ simgesinin kullan�lmas� gerekiyor. Örne�in, yaz�n�n dibinde de gördü�ünüz gibi, benim e-posta adresim 'sahinha@yahoo.com'. Eminim pek çok okurum sahinha'dan sonraki o garip görünü�lü simgeye gelince duruyor ve "Bu, bu, nedir?" bu diye m�r�ldan�yor. ��te Gedikli'nin o konudaki önerisi:

"...internet adresleri konusunda bir garabete i�aret etmek isterim. �nternetin sembolü haline gelen @ i�aretini Türkçe olarak adland�rmak gerekir. Bugün bu i�aret �ngilizcede 'içinde,-de,-da' anlam�na gelen bir edat�n k�salt�lm��� olarak 'et' diye telaffuz ediliyor. Halbuki bu söyleyi� bizim dilimizin mant���na uygun dü�müyor. Asl�nda s�radan bir küçük 'a' harfinden sadece kuyruklu olmas�yla ayr�lan bu i�areti internetin sembolü olarak dü�ünüp ‘kuyruklu a’ diye adland�rmak isabetli olmaz m�? Alfabemizde mevcut olan '�' harfi için kulland���m�z 'yumu�ak ge' adland�rmas� bu öneriyi desteklemektedir.
Bu suretle hem biz e-posta adreslerimizi söylerken bu i�areti nas�l ifade edece�imiz s�k�nt�s�ndan kurtulmu� oluruz, hem de dilimiz yeni bir kavram kazan�r. Ayr�ca yapt���m�z i� daha mant�kl� ve tutarl� olur. Türkçe ba�lay�p �ngilizce devam etmemi� oluruz."

* * *

(…)

Bir karma�a var. Bu karma�a ileti�im sorunlar� yarat�yor. �sterseniz, ilk ad�mda W'lara 'çift ve' ve @'lere 'kuyruklu a' diyerek i�e ba�layal�m.”

Haluk �ahin, yönetti�i “DerinHaber” adl� haftal�k haber program�n� sunarken, teklifime at�f yaparak eposta adresini kuyruklu a diye verdi�ini de memnunlukla kaydetmek isterim. Ayr�ca Haluk �ahin’in Radikal Gazetesinde ba�latt��� alfabe tart��mas�n� de�erlendiren Radikal Gazetesinin Kitap eki yazar� Nemciye Alpay o günlerde yaz�s�nda tart��man�n kazanc� olarak @ yerine kuyruklu a teriminin üretilmesini göstermi�ti

Oktay Sinano�lu’nun obas�nda (site) ise @ i�aretine önerilen kavramlar aras�nda en iyisini seçmek için yap�lan oylama sonucu duyuruluyordu. dokuz teklif içinde kuyruklu an�n yan� s�ra k�vr�k a, sarmal a, elmek i�areti, adres i�areti yer al�yordu. Toplam 45 oyun kullan�ld��� oylamada kuyruklu a önerisi 9 teklif içinde adres i�areti ve elmek i�aretiyle 6. s�ray� payla�m��t�. Ancak bu oylaman�n sonuçlar�n� do�rusu çok inand�r�c� bulmad���m� belirtmeliyim. �leri sürülen teklifler, hatta en yüksek oyu ald��� belirtilen tekliflerin uygun oldu�u kan�s�nda de�ilim.

Gezinti esnas�nda Türk Dil Kurumu’ndan “Q, X, W Harfleri �le �lgili Olarak Ayd�nl�k’a Yap�lan Aç�klama”yla da kar��la�t�m. Bu aç�klamada Kurum �öyle diyordu: “... @ i�aretinin elmek (elektronik mektup=e-mail) adreslerinde kullan�lmas� bir gerekliliktir. Bu i�aret de bilgisayarlar�n klâvyesinde bulunuyor ve yerli yerinde kullan�yoruz. Bu i�aret için Türkçemizde kuyruklu a veya çengelli a adlar� kullan�labilir.” (tdk.org.tr.)

Kuyruklu a kavram�na rastlad���m son iki yerden biri Anadolu Gençlik Dergisi (say�. 25) “Alfabe, Daha Nelere Gebe! Harfleri nas�l okuyaca��z?” ba�l�kl� bir yaz�da konuya temas etmi�ti:

“Q, w, x harflerini alfabemize alsak da, almasak da bu harflerin okunu�lar�n�n problem te�kil etti�i bir gerçek. "W" harfi için 'çift ve' veya 'iki ve' isimleri telaffuz ediliyor. Burada görev Türk Dil Kurumuna dü�üyor. Son karar onlar�n. Yeri gelmi�ken söyleyelim. "@" i�aretine, "kuyruklu a" denilmesi önerisine Kurum s�cak bak�yor. Türk Dil Kurumundan dergimize yap�lan aç�klamaya göre, zorunlu olarak elektronik mektup adresinde kullan�lan "@" i�areti için Türkçemizde "kuyruklu a" veya "çengelli a" adlar� kullan�labilir.” ( (www.anadolugenclik.com.tr/ocak02/tartisma/3.htm)

        Nihayet kuyruklu a ile en son görü� belirten Emre Yazman �öyle yazm��t�:

“Sarmal a, güzel a, süslü a ya da kuyruklu a... Bir tanesinin üzerinde anla��p hep birlikte kullanmaya ba�lasak iyi olur. Aksi halde imin ad�n� yazmaya kalkt���m�zda "at" diye mi yaz�p okuyaca��z, yoksa "et" diye mi? "At" diye yaz�p "et" diye okumak gibi bir garipli�i ise dü�ünmek bile istemem”. (liste.uludag.org.tr/turkce/2005-March/000175.html - 5k)

Dilimizdeki “Kuyruklu” Kelimeler

Bu yaz�y� yazarken Genel a�da yapt���m taramada dilimizin neredeyse “kuyruklu” kelimesiyle üretilen terkiplerle dolu oldu�unu gördüm. Hatta iki tane de “Kuyruklu Yaz�” adl� makale gördüm. Orhan Veli’nin “Kuyruklu �iir”i de malumdur. Bu hal, bir kere daha benim önerimin ne kadar dilin selikas�na uygun oldu�unun ba�ka bir delilidir. Gerçi ç�kan 12300 verinin çok küçük bir k�sm�n� gördüm, tümüne bakmak mümkün olsa kim bilir daha neler meydana ç�kacakt�!sozluk.sourtimes.org’da dikkati çeken kuyruklu kelimeler var:

Kuyruklu dirsek: Normal dirsekten bir taraf�n�n di�i bir taraf�n�n erkek olmas� ve erkek olan taraf�n�n normal dirse�e göre yap�ya biraz daha uzunluk katm�� olmas� nedeniyle bu tip dirseklere verilen ad. (bkz: dirsek/9) (quant, 31.05.2002 20:20)

Kuyruklu çekirdek: Orta beyinde bulunan, c harfi �eklindeki nucleus caudatum diye bilinen bölgedir. Genel uyar�l�� durumunu, bir noktaya odaklanma dikkati ve ödül kazanma motivasyonunu kontrol eder. Vta'n�n suç orta��d�r. Adam� a��k etti�i idda edilir. (rox, 03.10.2004 00:33)Türkçe Sözlük’te (TDK, c. II, 1427, Ankara 1998) kuyruklu ile ba�layan 5 terkip var. Bunlar kuyruklu kelebek, kuyruklu kurba�a, kuyruklu piyano, kuyruklu yalan, kuyruklu y�ld�z tabirleridir. Dikkat edilirse buraya henüz kuyruklu dirsek ile kuyruklu çekirdek (nucleus caudatus) al�nmam��t�r. Ayr�ca Genel a�daki tarama sonucunda �u terkiplerin de Türkçe Sözlük’e al�nmas� gerekti�i kanaatine vard�m: Kuyruklu sarg�, kuyruklu makinalar, kuyruklu k�rlang�ç, kuyruklu flan� (su, buhar, kalorifer tesisat, ba�lant� elemanlar�ndan), kuyruklu güre, kuyruklu yüzük, kuyruklu frak, kuyruklu ba�tankara, kuyruklu termometre, kesik kuyruklu Japon kedisi, ak kuyruklu kartal, çift kuyruklu mente�e, vs. gibi.Azerbaycan Türkçesinde bu kelime daha az i�letilmi� görünmektedir. AD�L, c. I, s. 566’da quyruqlu için �u aç�klama verilmi�tir: “sif. 1. Quyru�u olan. Quyruqlu at, Quyruqlu qoç, Quyruqlu heyvanlar. 2. mec. Arxas�nda quyruq kimi sallanan hissesi, parças� ve s. olan. Quyruqlu paltar.Quyruqlu ulduz: (Köhn) bax: kometa. “Deyirdiler ki, bu gün, yeni ay�n 17-de bir quyruqlu ulduz yere toqqu�acaq ve istisinin heraretinden yer üzünün mexlüqat� telef olacaq.” Molla Nesreddin.

1.             Edebiyat�m�zda üç eserin ad� bu bak�mdan manidard�r: Hüseyin Rahmi Gürp�nar’�n “Kuyruklu Y�ld�z Alt�nda Bir �zdivac” (1912) roman�, Muzaffer �zgü’nün “Anneannemin Kuyrukluy�ld�z�” (Bilgi Yay�nevi 2001) adl� hikayeleri ve Akgün Akova’n�n “A�k ve Kuyruklu Y�ld�z” (Ç�nar Yay�nlar�, 1997) adl� �iir kitab�.

2.             Sonuç Yerine

3.             Kuyruklu yaz�y� burada ba�larken @ i�areti için teklif etti�im kavram� Azerbaycan içtimaiyetine de sunmu� oldum. Yeni kavramlara dilimizde yeni kelimeler, yeni terimler düzeltirsek dilimiz dünyan�n zengin dilleri aras�ndaki yerini muhafaza eder. Baz�lar� için bu çabalar h�rda i�lerle u�ra�mak veya lüzumsuz görünebilir; lakin unutulmas�n ki her büyük i� ba�lang�çta küçük bir ad�mla ba�lar.Orhan Veli

4.             Kuyruklu �iir

5.                     Uyu�amay�z sevgilim, yollar�m�z ayr�;

                  Sen ci�ercinin kedisi ben sokak kedisi.

                  Senin yiyece�in kalayl� kapta

                  Benimki aslan a�z�nda.

                  Sen a�k rüyas� görürsün ben kemik.

                  Ama seninki de kolay de�il, karde�im;

                  Kolay de�il hani,

                  Böyle kuyruk sallamak Tanr�n�n günü.

(15.12.1949)