Tuva T�rkleri

TUVA TÜRKLER�

(http://mehmetozbal.com/ ) yay�nlad��� Tuva Türklerinin geleneklerine ait bir ara�t�rma yaz�s�n� okuyucular�m�za aktarmak istedik. Yaz� �öyle;    

Tuva Türkleri

   Sibirya’n�n do�usunda bulunan 170.000 kilometrekarelik yüzölçümü olan, 360 bin nüfuslu Tuva Cumhuriyeti, zengin kömür, alt�n ve kobalt yataklar�yla biliniyor. Ülkenin kuzeyini boydan boya çevreleyen Sayan Da�lar�; adeta Rusya’yla do�al bir s�n�r te�kil etmektedir. Bu da�lar� a�ma güçlü�ünden dolay�, Sibirya’n�n hemen bütün yerlerine ula�an demiryolu a�� Tuva Cumhuriyetine girememi�tir. Ülkenin güneyinde ise Altay Da�lar�n�n Do�u s�n�r� olan Tannu-ula s�rada�lar� bulunur. “Ülke topraklar�n�n % 82si da�l�k, %18i ise ovalarla kapl�d�r. En yüksek silsile 3976 metreyle Möñgün Tayga (Gümü� Orman)d�r”. Da�l�k bölgelerin büyük bölümü ayn� zamanda ormanlarla kapl�d�r.
   Tuvalar� di�er Türk topluluklar�ndan ay�ran en belirgin özellikleri Budist-Lamaist olu�lar�d�r. Budizm Tuva’ya 13-14. yüzy�llarda gelmi� fakat yayg�nla�mas� XVIII. yüzy�l�n ilk yar�s�ndan itibaren olmu�tur. Tuva’da Budizm inanc� kabul edilmekle birlikte, kaml�k inanc� da ortadan kalkmam��, iki inan�� birlikte ya�anm�� ve ya�anmaya devam etmektedir. “Tuva’da uyguland��� biçimiyle �amanizm, insanlar� �aman arac�l���yla yukar� ve a�a�� dünyan�n ruhlar�na ba�layan bir inanç sistemidir. �aman vecd haline (hipnoz durumu da denir) geçi� sayesinde atalar�n�n ve do�an�n ruhlar�yla konu�arak kehanette bulunabilen ve gelece�i tahmin edebilen, ruhlar�n� kaybetmi� ya da hastal�ktan �st�rap çeken ki�ileri iyile�tiren ve toplulu�un sa�l��� için ayinler yapan dinsel uygulay�c�d�r. Kamlar kaml�k kökenlerini sanatlar�n� icra ederken dile getirirler. Bu daha çok törenin ba�lad��� s�rada, kam�n kendisini tan�tmas� s�ras�nda olur. Kam kökeninin gücünü belirtirken, kendilerine seslendi�i ruhlara daha inand�r�c� gelmekte, onlar�n sözünü niçin yerine getirmeleri gerekti�ini belirten aç�klamalar yapmaktad�r

Tuva  Geleneklerine Göre Tuval�lar�n Dokuz Kutsal�

   1.Güne�
   Güne� olmadan hayat olamayaca��ndan hayat�m�z�n kayna�� güne�tir. Güne� �����yla yeryüzünü ayd�nlat�r ve �s�t�r.Bu yüzden sabah kalk�nca kaynat�lan sütten güne�e saç�l�r. Tuva insan� güne�ten mutlulu�unu, ruhunun derinliklerinden iyi dileklerinin yerine gelmesini ister:

   2. Ay
   �htiyarlar�n anlat�mlar�nda ay eskiden beri, günleri, aylar� ve y�l� belirlemeye yarayan güçlü bir ���kt�r. Ay, güne�, anne, baba kelimeleri Tuva geleneklerinde birbirleriyle kar��la�t�r�larak verilir. Bir dörtlükten örnek verelim.Ç�kan ay�n ayd�nl���n� gören, okuma yazmas� olmayan Tuva insanlar�, o ay�n durumundan nas�l bir ya��� olaca��n�, kar�n ya�aca��n�, rüzgâr�n esece�ini veya havan�n güne�li olaca��n� bilirlermi�.

   3. Gök
   Eski Tuvalar gö�ü “hay�rakan” diye adland�rm��t�r. Burada “hay�rakan” “ilk”, “ön” anlam�ndad�r. �nsan�n yarat�lmas� inanc�na göre Tuvalar gö�ü “ata” olarak görmü�tür. “Gök- atam” terkibi buradan do�mu�tur..Gök insan�n atas�d�r. Gö�ün meyvesi ak damlalard�r. Bu damlalar yer anaya dü�ünce hayat olur. Bu yüzden Tuva insan� eskiden beri gö�e tap�nm��t�r.

   4. Yer
   Yeryüzü güne�in sabah do�up, ak�am olunca batt��� yerdir. �nsan�n do�du�u yer yeryüzü ile gökyüzü aras�ndad�r. �nsano�lu yeryüzüne ba�l�d�r. Çünkü do�du�u zaman göbek ba�� do�du�u yere gömülmü�tür.Yeryüzü insano�lunun dokuz ku�aktan beri ya�ad��� yer. Bu sebeple “atalar�m�z�n yurdu” denir. �nsan�n ata yurdu ayla, güne�le e� de�erdedir. �nsano�lu do�du�u yeri kötüleyemez. Çünkü oras� atalar�n�n yatt��� yerdir.Yeryüzü, bu gökyüzünün alt�nda nehirler, da�lar, ovalar ve çad�r yerinin bulundu�u yerdir. “Yer anam!” Sözü Tuvalar�n yeryüzüne ettikleri duad�r.

   5. Su
   Eski Tuva geleneklerinde suyun “sahib”i vard�r. “Su ba�� yeryüzünün nabz�d�r. Herhangi bir kimsenin k��la��n�n veya yaylas�n�n yan�nda su ba�� varsa, o insan çok zengin olur. Su ba��na rastlayan insan sudan üç avuç içerek, üç defa dua ederse yolu ak olur. ““Suyun sahibi vard�r. Su gece gündüz akar. Su ba�� kirletilirse , sahibi k�zd�r�lm�� olur. Suyun sahibini k�zd�ran ki�inin kolu baca�� e�ilir. Bu sebepten su ba�� kirletilmez, ona sayg� gösterilir.

   6. A��t
   A��tlar “eelig” (sahipli)’dir. Acelesi olan insan a��ta geldi�inde at�ndan iner. Da� sahibine duas�n� ettikten sonra, at�n�n kuyru�undan k�l� keserek ta�lar�n üzerinde bulunan kuru a�ac�n bir koluna ba�lar. A��da gelen insan ta� kümesinin içine mutlaka bir ta� b�rakmal�d�r. Yan�nda bulunan yemeklerden bir parça ta� y���n�n yan�na b�rak�l�r. �çeceklerden dua e�li�inde bir miktar� saç�l�r. “A��t a��l�rsa, hayat�n bir zorlu�u atlat�l�r.” diye atalar�m�z�n sözü var

   7. Ay�
   Ay�ya tap�nma tarihin bilinmeyen zamanlar�ndan kalan bir inançt�r. Ay�dan  erenlerin (putlar�n) bulunmas� bunun için bir i�arettir. Güçlü �amanlar�n evinde ay�dan put mutlaka bulunur.

   8. Yedigir
   Yedigir y�ld�z�, eskiden yeryüzünde ya�am�� yedi o�land�r. Yedi o�lan gökyüzüne uçup ç�km��t�r. Bu yedi o�lanla ilgili efsane �öyledir: Yer ve gök olu�tu�u, insano�lu yeryüzüne geldi�i zaman imi�. Bir kar� kocan�n yedi sar� ba�l� (saçl�) o�lu varm��. Kar� koca çad�rlar�nda ölüp kalm��lar. Bir ah�r dolusu y�lk� bozk�rda kalakalm��. Tan atarken karde�ler kavga etmi�ler. Hiç kimse y�lk�n�n yan�na gitmek istemiyormu�. A�abeyin sözünü karde�, karde�in sözünü a�abey dinlemiyormu�. Yedi sar� saçl� karde� birbirleriyle inatla�arak çad�rlar�nda otururken gökyüzüne do�ru uçuvermi�ler. Yedigir olup gökyüzünde kalm��lar. O zamandan beri yedi karde�, Yedigir olup bir arada bulunsa da birbirleriyle hiç konu�mazlarm��.Bu efsaneden “insanlar�n akrabalar�yla aralar�n� açmamalar� gerekti�i” ö�üdü ortaya ç�kmaktad�r. Eski Tuva �ark�lar�nda Yedigirle ilgili olanlar� da vard�r:

   9. Süt
   Süt ak renklidir ve Tuva insan� onun kendisine en faydal� �eylerden biri oldu�una inanm��t�r. “Süt gibi temiz insan” sözü kalbinde kötülü�ü olmayan, insanlara faydas� dokunan kimseler için kullan�l�r. “Sütle dolu kova devrilmez, mutluluk kaybolur.” Bu sözde ise sütün hem kutsall��� vurgulanmakta, hem de sütün zenginli�in i�areti oldu�u belirtilmektedir. Yeryüzünde ak ile kara varoldu�undan beri insan�n hayat�nda iyilikler ve kötülükler ortaya ç�km��t�r. Gökyüzünün öfkesini süt geçirir. Bu sebepten Tuva gelene�ine göre süt yere dökülmez. Gök gürleyip �im�ek çakmaya ba�lad���nda sütten saç� saç�l�r. Böylece y�ld�r�m çakmas�n�n önüne geçilmi� olur. Ak�amleyin ve gece çad�r�n içerisinden d��ar�ya süt ç�kar�lmaz. Ç�kar�l�rsa emzikli kad�n�n sütü çekilir. Sütle dolu kazan oca��n üzerinden devrilirse oymak, otlak kuru kal�r. Süt dolu tencere devrilirse, insan kötü bir ölümle ölür. Süt! Ak süt! Tanr� içece�i süt! Tuva insan�n�n ak sütü saç�p yalvarma inanc� eskiden beri var olagelmi�tir Bundan sonra da devam edecektir. Tanr�s�na süt saçan ki�i, çoluk çocu�unun sa�l�kl�, tok ya�amas�n� diler. “Süte sayg�l� olunuz” sözü mal besleyiniz, zengin ya�ay�n�z demektir. “Süt dökme, karn�n ac�k�r.” Sözü mal beslemezsen aç kal�rs�n demektir. Tuvalar Ay y�l�na göre yeni y�l kutlamas� yaparlar. Bu kutlamalara �aaga denir .Yeni Y�l sabah�, Dogee Da��’nda “San Sal�r” (Tanr�lara ve ate�e ikramlar sunma) töreniyle kar��lan�r. Yerli �amanlar Yenisey Nehri k�y�s�na inerek kutlama törenlerine devam ederler . Kutlama törenleri arefe, birinci gün ve o ay�n tamam� olmak üzere üç dönemden olu�uyor. Tuva Parlâmentosunda Türkler ço�unlukta olmas�na ra�men, hükümetin Rus yanl�s� bir politika izledi�i dikkati çekmektedir.   El de�memi� do�as�yla, muhte�em akarsular� ve gölleriyle, tertemiz havas�yla dünyan�n en sa�l�kl� yerlerinden biri say�lan Tuva, Rus lider Putin’in y�llard�r tatil için en s�k gitti�i yer olarak ta tan�nmaktad�r.